آن را اراده كرده است و اين عقيده با آيه اوّل مخالفت آشكار دارد ، فضل به محل اراده در اين آيه بر رضايت پناه برده است : اين حمل اراده بر رضايت ، اگر هم پذيرفته شود ، باز نفعى به حال وى ندارد . به جهت اينكه اراده متوقف است بر رضايت و رضايت از مقدمات اراده است . پس اگر در آيه مباركه - آنطور كه وى گمان برده - رضايت خدا به ظلم نفى شده باشد ، در اين صورت مستلزم نفى ارادهء خداوند به ظلم خواهد بود كه خود بر خلاف مذهب آنان است . اى كاش مىدانستم اگر خداوند سبحان به ظلم و كفر راضى نيست و كار بد نزد او مكروه است و فساد را دوست ندارد ، پس چگونه با اينكه ، عالم مختار است آن را اراده كرده ، آفريده است ؟ ! پس اگر راضى به شكر بود ، چه مانعى وجود دارد كه خداوند آن را اراده و خلق نمايد ، در حالى كه به زعم اينان خداوند در آن تصرف مىكند ؟ ! اما اينكه گفت : « ساير آيات هم بر اراده به معنى رضايت حمل مىشود . » سخنى است كه بدون سنجش گفته است . زيرا در مابقى آياتى كه مصنّف ( ره ) در اينجا آورده است ، لفظ اراده وجود ندارد . هر سخنى كه مبتنى بر مغالطه باشد ، ارزش پاسخ ندارد .
مصنّف - قدس الله روحه - مىگويد :
5 - مخالفت محسوس ، كه استناد افعال بندگان به تحقق انگيزه و فقد مانع باشد . زيرا طاعات حسن است و معاصى قبيح . حسن جهت انگيزه است و قبح جهت منع خداوند . پس تحقق انگيزه و رفع مواضع در طاعات و ثبوت موانع و انتفاى انگيزه در قبيح براى خداوند ثابت مىشود . زيرا انگيزه قبيح ، نه انگيزه احتياج است ، زيرا خداوند بىنياز است و نه انگيزهء حكمت . زيرا قبيح با حكمت منافات دارد و نه انگيزهء جهل زيرا علم خدا بدان احاطه دارد . پس تحقق انگيزه در طاعات و ثبوت موانع در معاصى ثابت شد و نيز به اثبات رسيد كه خداوند طاعات را اراده كرده و از معاصى كراهت دارد .
فضل مىگويد :
استناد افعال بندگان به تحقق انگيزه و رفع موانع ، منافاتى با پيشى گرفتن ارادهء خداوند سبحان بر افعال بندگان و خلق آن ندارد . زيرا استناد به واسطهء كسب و مباشرت است .
پس مخالفت با محسوس نيست . دليل وى بر اثبات حسن و قبح عقلى مبتنى است كه ما آن را باطل كرديم .

306