كه بقا است ، نياز دارد . كما اينكه تكثّر هم لازم خواهد آمد .
مفاسد فراوان پاسخى را كه از لزوم دور داد و گفت : ذات به بقا نياز ندارد بلكه هر دو بر سبيل اتّفاق تحقق دارند ، در بحث پيش آورديم .
پاسخ فضل از قول مصنّف ( ره ) كه گفته بود : بقاى خدا ، باقى است ، بدين صورت كه بقاى بقا ، عين بقا است ، مورد اشكال است . زيرا اگر چنين مطلبى جايز باشد ، چرا نبايد بقاى ذات ، عين آن باشد . در حالى كه بنابر مذهب آنان باطل است . زيرا آنان گمان برده‌اند كه قول به عينيت به نفى محض برمىگردد . چون به اين مطلب منجر مىشود كه خداوند عالم باشد بدون علم ، قادر باشد بدون قدرت ، باقى باشد بدون بقا و . . . پس هر گاه بگويند كه بقاى بقا ، عين بقاء است ، بقا باقى خواهد بود بدون بقا . و اين به گمان آنان باطل است . مثل دليل پيشين آنان كه استدلال كردند : بقا ، صفتى است ثبوتى و زايد بر ذات ؛ در بقاى بقا هم وارد است . پس گفته مىشود : تحقق بقا در اوّل حدوث آن ، بدون بقاى بقا ، دليل بر تجدد صفت بقاى بقا و زيادت آن بر بقا است . از اين نيز لازم مىآيد كه بقاى بقا هم صفت ثبوتى متجدد قائم به بقا باشد نه عين آن ! پاسخ وى از قول مصنّف كه : لازم مىآيد ، ذات خداوند محل حوادث باشد ، دلالت دارد كه وى مراد مصنّف را نفهميده است . زيرا مصنّف مدعى حدوث بقا نشده است تا وى پاسخ دهد كه ما قائل به قدم آن هستيم . بلكه مصنّف مىخواست به اين گفته كه بقاى خدا ، باقى است ، بر دو امر استدلال كند : اوّل - امتناع عدم بر صفات خداوند . دوّم - اگر عدم بقاى بقا جايز باشد ، بقا حادث خواهد بود . زيرا هر چيزى كه عدم آن جايز باشد ، حادث است و اگر بقا حادث باشد ، واجب محل حوادث خواهد بود . پس بايد بقا ، باقى باشد و همينطور تسلسل مىيابد . غرض خصم در پاسخى كه از اين تسلسل داده ، اين است كه در تسلسل در اعتباريات است كه محال نمىباشد . زيرا بقاى بقا واقعا خود بقا است اگر چه در اعتبار ، با آن مخالف باشد . اشكال اين گفته آن است كه اين هم مستلزم اعتبارى بودن بقا است . پس چرا گفتند : بقا ، صفت وجودى است . دليل آن اين است كه تماثل در افراد متسلسل ، وحدت حقيقت افراد ، را طلب مىكند . در شرح مواقف ، پس از بيان اين پاسخ نويسنده يعنى بقاى بقا ، خود آن است ، شارح مىگويد : « بر اين پاسخ اين اشكال وارد است كه هر آنچه كه نوع آن تكرار مىشود ، واجب است كه اعتبارى باشد .
اين مطلب پيش از اين گذشت . « پوشيده نماند كه آنچه خصم مبنى بر قدم بقا به گروه خود نسبت داده به مقتضاى تعليل آنان بر زيادت بقا بر ذات ، نادرست است . چنانكه

209