يأتيهم من ذكر من ربّهم محدث » [1] .
اشاعره در اين باره با تمام عقلا مخالفت كرده‌اند . آنان كلام خداوند متعال را قديم مىدانند و مىگويند از ازل همراه خدا بوده است و معتقدند كه : خداوند متعال در ازل عقلايى را كه معدوم بوده‌اند ، مخاطب مىسازد . پذيرش چنين اعتقادى در نهايت سفاهت و نقصان در حق خداوند متعال است . اگر كسى از ما به تنهايى در خانه اى بنشيند و بگويد : اى سالم ! بايست ، يا : اى غانم ! بزن ، يا : اى سعد ! بخور و هيچ يك از اينان نزد او نباشند ، هر عاقلى او را سفيه و نادان و آن را معدوم كننده تحصيل ( ؟ ) مىشمارد . پس چگونه جايز است كه اشاعره اين فعل دالّ بر سفاهت و جهالت و حماقت را به خداوند سبحان نسبت دهند ؟ چگونه از خداوند متعال صحيح است كه در ازل بگويد : * ( « يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ » ) * [2] و در حالى كه در آنجا نه مخاطبى است و نه مردمى . و يا بگويد :
* ( « أَقِيمُوا الصَّلاةَ » ) * [3] و * ( « لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ » ) * [4] و * ( « وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ » ) * [5] و * ( « أَوْفُوا بِالْعُقُودِ » ) * [6] .
اگر كلام خدا قديم باشد ، صدور قبيح از خداوند متعال ، لازم مىآيد . زيرا اگر كلامش در ازل مفيد نباشد ، سفاهت است و اين بر خدا قبيح خواهد بود . اگر مفيد باشد ، يا براى خودش است يا براى ديگران . فرض اوّل باطل است . زيرا كلام گوينده در صورتى براى خودش مفيد است كه ايجاد طرب نمايد يا آن را تكرار كند تا حفظ شود يا بدان تعبّد كند همانطور كه با قرائت قرآن خدا را بندگى مىكند ، تمام اين موارد درباره خداوند محال است . زيرا خدا از همهء آنها منزّه است . فرض دوّم نيز باطل است . زيرا مفيد بودن براى ديگران در صورتى صحيح خواهد بود كه آنان را مخاطب خود قرار دهد تا چيزى را به آنان تفهيم كند يا به چيزى امر يا از چيزى نهى نمايد ، امّا از آنجا كه در ازل كسى نبوده كه كلام خدا مفيد يكى از اين موارد باشد ، در اين صورت كلامش سفاهت و عبث خواهد بود . همچنين لازم مىآيد كه خبر دادن خدا دروغ باشد . زيرا در ازل فرموده است : * ( « إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً » ) * [7] و * ( « وَأَوْحَيْنا إِلى إِبْراهِيمَ » ) * [8] و يا * ( « وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ » ) * [9] و نيز * ( « ضَرَبْنا لَكُمُ الأَمْثالَ » ) * [10] ، در حالى كه اين اخبار از گذشته است و خبر دادن از وقوع چيزى كه در گذشته به وقوع نپيوسته ، كذب مىباشد و خداى تعالى از آن منزه است . همينطور خدا فرموده

[1] انبياء / 2 .
[2] بقره / 21 .
[3] بقره / 43 .
[4] بقره / 188 .
[5] اسراء / 31 .
[6] مائده / 1 .
[7] نوح / 1 .
[8] نساء / 163 .
[9] يونس / 13 .
[10] ابراهيم / 45 .

182