حروف را عن قريب بيان خواهد كرد . منتظر باشيد تا بيايد .
مطلب دوّم : كلام خدا متعدد است مصنّف - اعلى اللَّه درجته - مىگويد :
معقول اين است كه كلام آنگونه كه گذشت ، حروف و اصواتى است كه شنيده مىشود . اين حروفى كه شنيده مىشود ، هنگامى يك كلام مفهوم خواهد بود كه نظم و ترتيب آن بر يكى از وجوهى باشد كه به وسيله آن افهام حاصل مىشود . و آن اينكه : يا خبر باشد يا امر يا نهى يا استفهام يا تنبيه كه شامل تمنّى ، ترجّى ، تعجّب ، قسم و ندا مىشود و وجودى جز در اين جزئيات ندارد .
كسانى كه به قدم كلام عقيده دارند با هم اختلاف كرده‌اند . بعضى عقيده دارند كه كلام خدا واحد است و مغاير با اين معانى . ديگران به تعدد آن معتقدند . كسانى كه به وحدت آن عقيده دارند با تمامى عقلا در اثبات چيزى مخالفت كرده‌اند كه نه خود ، آن را تصور مىكنند و نه دشمنان آنان . كسى كه وصفى را براى خداوند متعال ثابت كرده كه آن را نه خود تعقل و تصور مىكند و نه ديگران ، چگونه جايز است كه پيشواى مردمان گردد تا ديگران به او اقتدا كنند و مناط احكام شرعى باشد ؟ !
فضل مىگويد :
اشاعره چون كلام نفسى را ثابت كردند ، آن را همچون ساير صفات مثل علم و قدرت قرار دادند . همان گونه كه قدرت صفت واحدى است كه به مقدورات متعددى تعلق مىگيرد ، كلام هم صفت واحدى است كه بر حسب تعلَّق به امر ، نهى ، خبر ، استفهام و ندا تقسيم مىشود . پس آن كلام واحد به اعتبار تعلَّق به يك چيز بر وجه مخصوص ، خبر است و به اعتبار تعلَّق به چيز ديگر و بر وجه ديگر امر است . همينطور است وضع درباقى . اما از نظر كسى كه كلام را عبارت از حروف و اصوات دانسته ، بدون شك كلام متعدد است . پس نزاع بين ما و معتزله و اماميه در اثبات كلام نفسانى است كه اگر ثابت شد ، همچون ساير صفات قديم است و واحد و اگر كلام منحصر به كلام لفظى شد ، حادث است و متعدد . ما كلام نفسى را ثابت كرديم پس مزخرفات اين مرد جز اباطيل و ترهات چيزى نيست .
من مىگويم :
فضل و ديگران تصريح كرده‌اند كه كلام نفس مدلول كلام لفظى و همراه آن است .

180