صدق ادعاى وى را اثبات كرد ، مگر اينكه معجزه از سوى پيامبر پس از تنظيم مقدمات لازم انجام شود . از اين مقدمات است : اين معجزه از سوى خداى متعال است كه آن را به منظور تصديق پيامبرى انجام داده است . ديگر اينكه : هر كس خداى او را تصديق كند ، صادق است . اما با اين حال از آنجايى كه علم به صدق وى متوقف بر اين مقدمات نظرى است ، ضرورى نيست بلكه نظرى است . بنابراين مكلف حق دارد كه بگويد : صدق تو را جز از راه نظر نمىشناسم و نظر نمىكنم مگر آنكه بر من واجب باشد و وجوبش را بدانم و وجوب آن را نمىشناسم مگر از قول تو و قول تو پيش از علم به صدقت بر من حجّت نيست . بنابراين حجت پيامبر از بين مىرود و برايش پاسخى نمىماند كه به وسيله آن از اين تنگنا رهايى يابد . پس فائدهء برانگيختن پيامبران منتفى است چون از گفتهء آنان پيروى نمىشود و مخالفان آنان معذورند . اين عين كفر و الحاد است و ما از آن به خدا پناه مىبريم . پس بايد عاقل منصف بنگرد كه آيا جايز است از كسى پيروى كند كه مذهبش به كفر منجر مىشود . از اين جهت گفتيم نظر واجب است كه خوف را از بين مىبرد و دفع خوف ضرورتا واجب است .
فضل مىگويد :
بدان كه نظر براى شناخت خداى متعال واجب است . در اين مطلب همه فرق اسلامى اجماع دارند ، آنچه مورد اختلاف است ، راه ثبوت آن است كه از نظر اشاعره ، نقل است . زيرا خدا مىفرمايد : * ( « فَانْظُروا » ، و نيز شناخت خدا بالاجماع واجب است و اين شناخت تمام نمىشود مگر از راه نظر ، و آنچه كه واجب مطلق جز بدان تمام نمىشود ، واجب است . آنچه كه اين وجوب را ادراك مىكند ، نقل ( راه شنيدن ) است كه ما بعدا آن را اثبات خواهيم كرد .
اما معتزله و اماميهء پيرو آنان هم ، قائل به وجوب نظر هستند ليكن مدرك اين وجوب را عقل مىدانند نه نقل . آنان اينگونه بر اشاعره اعتراض مىكنند كه : اگر نظر وجوب نقلى داشته باشد ، لازم مىآيد كه پيامبران در مقام مناظره شكست بخورند و نتوانند پيامبرى خود را ثابت كنند . ( افحام پيامبران لازم مىآيد . ) و همان طور كه ديديد او نيز آن را دليل خود قرار داده است . از دو جهت بدان پاسخ مىدهيم .
1 - پاسخ نقضى : آنچه كه در مورد افحام پيامبران گفتيد ، بين وجوب نقلى كه مذهب ماست و وجوب عقلى كه مذهب شماست ، مشترك است . هر پاسخى كه شما بدان مىدهيد ، ما هم مىدهيم . گفتيم مشترك است . زيرا : اگر نظر ، عقلا واجب باشد ،

143