و كسب هم در دفع هيچ كدام از اشكالات پيشين فايده اى ندارد . زيرا مانند اصل فعل ، بنده در كسب هم اثرى ندارد . چه از نظر آنان تمام كائنات به خداوند سبحان مستند است . در اين صورت به طريق اولى جايى براى مدح و ذم بنده به خاطر متولد از افعال باقى نمىماند . زيرا از نظر آنان متولد هم فعل خداوند متعال است و بنده اصلا در آن اثرى ندارد .
مطلب هفدهم : تكليف ، سابق بر فعل است .
مصنّف - طاب ثراه - مىگويد :
بين مسلمانان اختلافى نيست كه خداوند متعال بندگان خود را به انجام طاعات و اجتناب از معاصى مكلف نموده است و اين تكليف ، سابق بر فعل است . اشاعره در اينجا نيز عقيده عجيب و غريبى در پيش گرفته‌اند و آن اينكه تكليف به فعل در حالت انجام فعل است نه پيش از آن . از اين عقيده چند محال لازم مىآيد .
فضل مىگويد :
از آنجايى كه اشاعره معتقدند كه قدرت همراه فعل است و از سوى ديگر تكليف فقط در حال قدرت است ، لازم آمده كه تكليف با فعل باشد . اين چيزى است كه از قول اوّل لازم مىآيد .
من مىگويم :
بطلان لزوم را دانستيد . لازم هم باطل است . گذشته از اين ، لزوم ممنوع است . زيرا توقف صحت تكليف بر قدرت ، فقط تحقق قدرت بر فعل را در وقت فعل طلب مىكند نه در وقت تكليف . پس عقيده به اينكه تكليف با فعل است ، كامل نيست .
مصنّف - قدّس الله سره - مىگويد :
محال اوّل - تكليف به غير مقدور . زيرا فعل در حال وقوع ، واجب است و واجب غير مقدور . پس ، از اين عقيده تكليف به غير مقدور لازم مىآيد .
فضل مىگويد :
قبول نداريم كه واجب بطور مطلق غير مقدور است بلكه آنچه را كه قدرت حادث ، آن را واجب كرده است ، مقدور همان قدرت مىباشد . فعل بنده پس از حصول نيز چنين است . پس مقدور است و هر گاه مقدور شد ، تكليف بدان تعلق مىگيرد . پس محذورى در آن وجود ندارد .

426