عرض به عرض ، ما را وادار كرده تا حكم كنيم كه اعراض در دو زمان باقى نمىمانند ، امّا اين ضرورت در اجسام وجود ندارد . زيرا قيام بقا به جسم ، جايز است . امّا اعتقاد نظَّام مبنى بر اينكه جسم مركَّب است از مجموع اعراض مجتمعه ، از نظر ما باطل است .
بنابراين ، همانطور كه وى نيز بيان كرده ، مذهب نظَّام مبنى بر عدم صحّت بقا اجسام ، باطل است .
من مىگويم :
دانستيد كه دعوى موجوديت بقا ، زائد بر وجود ، حتى از نظر گروهى از اشاعره ، از روشنترين امور باطل و پر فسادترين آن است . پس چگونه وى مدعى ضرورت موجوديت بقا است . شگفتتر از آن ، دعوى ضرورت ، در عدم جواز قيام عرض به عرض ، است ، در حالى كه قيام كندى و تندى به حركت ، از روشنترين ضروريات مىباشد . در بحث آتى اين مطلب - ان شاء الله تعالى - بر شما روشن خواهد شد . پس مذهب اشاعره مبنى بر اينكه عرض در دو زمان باقى نمىماند ، مخالف ضرورت است . و بدتر از اين در مخالفت ضرورت ، مذهب نظَّام است كه هم شامل مذهب اشاعره مىشود و هم شامل اين مطلب كه جسم مركَّب است از اعراض !
حكم دوم : صحت بقاى اعراض مصنّف - عطَّر الله مثواه - مىگويد :
اشاعره عقيده دارند كه اعراض باقى نمىمانند و حتى هر رنگ ، طعم ، بو ، حرارت ، برودت ، خشكى ، حركت ، سكون ، بودن در مكان ، حيات ، علم ، قدرت ، تركيب و ساير اعراض ، نمىتواند در دو آن متصل به هم موجود باشد . بلكه عدم آن در آن دوّم واجب است . اين عقيده ، مكابرهء حس و تكذيب ضرورتى است كه بر خلاف آن حكم مىكند .
عقل حكمى روشنتر از اين ندارد كه رنگى را كه به هنگام گشودن چشم در لباس خود مىبينيد همان رنگى است كه پيش از بستن چشم خود ديده‌ايد بدون اينكه معدوم شده و يا تغيير كرده باشد . به نظر شما نزد عقل چه حكمى از اين حكم روشنتر و آشكارتر است ؟ ! از اين عقيده اشاعره چند محال لازم مىآيد :
1 - لازم مىآيد كه انسان و ديگر موجودات در هر آنى معدوم شوند و در آن بعد به وجود آيند . زيرا از نظر اشاعره ، انسان به اعتبار جواهر فرد موجود در وى ، انسان

211