على رغم آن كه رسول گرامى ( صلى الله عليه وآله ) نمى خواست امتش به حرج بيفتند ، عده اى از جانب خود و تحت تأثير عادات ، قيودى را افزودند ، و خود و امت را گرفتار كردند ، در حالى كه خداوند متعال مى فرمايد :
* ( يريد الله بكم اليسر ولا يريد بكم العسر ) * ، ( 1 ) خدا به شما آسانى مى خواهد و به شما دشوارى نمى خواهد .
حتى مى توان گفت رسول اكرم ( صلى الله عليه وآله ) در بسيارى از اوقات - اگر نگوييم اكثر اوقات - بين صلاتين جمع مى فرمود ، چنان كه از روايات " ابن عباس " و " انس " كه ماضى استمرارى ( 2 ) در آن به كار رفته بود ، استفاده مى شد ، و نيز از روايات " عايشه " و تمام روايات دال بر تبكير ( 3 ) به صلاة عصر و غيره فهميده مى شد .
البته مقصود از جمع بين دو نماز كه بسيارى از اوقات پيغمبر ( صلى الله عليه وآله ) بدان مبادرت مى فرمود ، جمع تقديم است ، نه جمع تأخير ، هر چند جمع تأخير نيز نقل شده است .
بله ! يك نكته را نبايد فراموش كنيم و آن اين كه اگر جمع به گونه اى باشد كه حتى نوافل به جا آورده نشود ، از نظر ترك نوافل مرجوح است ( 4 ) ، بلكه اگر استخفاف به سنت و اعراض از آن باشد ، حرام خواهد بود . شايد همين نكته مورد نظر كسانى باشد كه گفته اند جمع بين صلاتين در هر حال جايز است ، مادام كه عادت نباشد ، يعنى مادام كه عادتى نباشد كه موجب اعراض از سنت و استخفاف آن باشد . البته اين حرمت ، ناشى از

1 . البقره ، آيهء 185 . 2 . " كنا نجمع " و " كنا نصلى معه " . 3 . بكر ، سرعت گرفت ، مقدم داشت . 4 . گرچه نوافل خود نيز مورد اختلاف است .

275