حاصل مطلب از اين قرار است كه ، ميرزا محمّد صادق بن محمّد صالح آزادانى اصفهانى در كتاب شاهد صادق ، در فصل هفتاد و نهم از باب سوم ضمن ذكر سال وفات بزرگان اسلام از سال اول تا سال 1042 هجرى ، ذيل سال پانصد و چهلم گفته است « 540 ابو الفتوح خزاعى در گذشت » [90] .
مرحوم محدّث اين تاريخ را با سه تاريخ اجازه كه از ابو الفتوح به دست آورده ، مناقض يافته است :
نخستين اجازه را بر پشت صحيفهء اوّل از نسخه اى از تفسير ابو الفتوح كه در ماه صفر 980 به خط احمد بن شكر اللَّه [91] نوشته شده به اين شرح ديده است :
« صورت اجازة الشيخ المفسّر - قدّس روحه - أجزت للأجلّ العالم الاخصّ الاشرف . . . [92] - ادام اللَّه توفيقه و تسديده - أن يروى عنّى هذا الكتاب من اوّله الى آخره على الشّرائط المعتبرة فى هذا الباب من اجتناب الغلط و التّصحيف . كتبه الحسين بن على بن محمّد ابو الفتوح الرّازى ثمّ النيسابورى ثمّ الخزاعى ، مصنّف هذا الكتاب ، فى اواخر ذى القعدة سنة سبع و أربعين و خمسمائة حامدا للَّه تعالى و مصلَّيا على النّبى و آله . » اين اجازه را ابو الفتوح در اواخر ماه ذى قعدهء 547 نوشته كه ظاهرا پس از پايان تأليف كتاب بوده است . مسلَّم است كه اين اجازه بر پشت نسخه اى نوشته شده كه در زمان خود او نوشته شده و بايد از نسخه‌هاى اصيل و آغازين تفسير بوده باشد . سپس همان يادداشت بر پشت نسخهء مورّخ 980 يا نسخهء دومى كه اين نسخه از روى آن استنساخ گرديده نقل شده است .
از روى اين قرينه مىتوان يقين داشت كه تفسير ابو الفتوح در 547 يا سالى چند پيش از آن به پايان رسيده و خود او نيز در اين سال در قيد حيات بوده است .
اجازهء ديگر بر پشت برگ اوّل نسخه اى از رجال نجاشى ، متعلق به كتابخانهء آقاى فخر الدين نصيرى امينى به شمارهء 121 ثبت شده كه نسخه اى است با تاريخ كتابت

[90] . يادگار ، سال دوم ، ش ششم ، ص 25 .
[91] . با تأسّف و با وجود درخواستهاى مكرر از صاحبان نسخ ، تاكنون ما بر اين نسخه دست نيافته‌ايم .
[92] . نام صاحب اين اجازه در اصل ذكر شده است .

مقدمة 57