منتجب الدّين در فهرست در بارهء او گويد : « شيخ مفيد ابو محمّد عبد الرّحمن بن احمد بن الحسين نيشابورى خزاعى شيخ اصحاب به رى و حافظ و واعظ در اطراف بلاد شرقا و غربا سفر كرد و احاديث را از مؤالف و مخالف سماع نمود و او را مؤلَّفات است از آن جمله : سفينة النجاة في مناقب اهل البيت العلويّات الرّضويّات ، امالى ، عيون الاخبار ، مختصراتى در وعظ و زواجر . خبر دادند ما را به كتب مزبوره جماعتى از جمله سيّدين مرتضى و مجتبى پسران داعى حسينى و برادر زاده [11] صاحب ترجمه شيخ امام جمال الدين ابو الفتوح خزاعى [12] - خداى برايشان رحمت كناد - صاحب ترجمه نزد [13] سيّدين علم الهدى مرتضى و برادرش رضى و شيخ ابو جعفر طوسى و

[11] . اين عين عبارت منتجب الدين است : « ابن اخيه » . ولى واضح است كه اين تعبير از باب مسامحهء عرفى است كه معمولا در امثال اين موارد روا دارند و الا در حقيقت ابو الفتوح رازى پسر برادر زاده مفيد نيشابورى بوده نه برادر زاده تنى او ( رجوع شود به نسب نامهء اين خاندان در آخر اين فصل ) .
[12] . كذا فى الاصل يعنى در فهرست منتجب الدين چاپى ص 7 . ولى در امل الآمل ص 480 در همين مورد نقلا از منتجب الدين بعد از كلمهء خزاعى يك كلمهء « عنه » نيز اضافه دارد و نصّه : « و اين اخيه الشّيخ الامام ابو الفتوح الخزاعى عنه رحمهم اللَّه » . و اين زيادتى به نظر بكلي غلط مىآيد چه ظاهر اين عبارت بنابر اين زيادتى آن خواهد بود كه ابو الفتوح رازى بلا واسطه از مفيد نيشابورى روايت نموده و عصر او را درك كرده باشد و مرحوم حاجى ميرزا حسين نورى در مستدرك الوسائل ج 3 ص 489 نيز به همين عقيده است و مفيد نيشابورى را در جزء مشايخ بلا واسطهء ابو الفتوح رازى شمرده است . و اين فقره فوق العاده مستبعد به نظر مىآيد چه وفات مفيد نيشابورى به تصريح ابن حجر چنان كه خواهد آمد در سنه 445 بوده است و اگر اين تاريخ صحيح باشد عصر مفيد نيشابورى بسيار مقدم بر عصر مؤلف خواهد بود چه مؤلف عصر شيخ طوسى متوفى در سنه 460 را ظاهرا درك نكرده بوده و هميشه به يك واسطه از او روايت مىنمايد پس بطريق اولى عصر مفيد نيشابورى متوفى در سنه 445 را نبايد درك كرده باشد .
[13] . كذا صريحا واضحا في فهرست منتجب الدين و امل الآمل و نصّهما : « و قد قرأ على السيّدين علم الهدي المرتضى و اخيه الرّضى و الشيخ ابى جعفر الطَّوسى - الخ » و چنان كه ملاحظه مىشود اين عبارت صريح است در اين كه مفيد نيشابورى بلا واسطه از سيدين مرتضى و رضى روايت نموده بوده و معاصر ايشان بوده است . و مقتضاى تاريخ وفات او كه به تصريح ابن حجر در سنهء 445 بوده نيز همين است ولى در روضات الجنات ص 184 معلوم نشد از روى چه مأخذى و شايد به اجتهاد خود در اين جا يك كلمه « بالاسناد » افزوده كه بكلى مغيّر معنى است و نصه : « و هو [ اي المفيد النّيشابورى ] يروى بالاسناد عن مشايخ ابيه الثّلاثة المتقدّمين [ يعنى بهم المرتضى و الرّضي و الشيخ الطَّوسى ] و عن ابن البرّاج - الخ » كه مقتضاى اين علاوه آن خواهد بود كه مفيد نيشابورى بواسطه يا وسائطى از سيدين مرتضى و رضى روايت نموده بوده و عصر ايشان را درك نكرده بوده است و اين خلاف صريح عبارت منتجب الدين و امل الآمل است چنان كه ملاحظه شد .

مقدمة 25