بديل بن ورقاء مذكور تا غزوهء حنين كه در سنهء هشت از هجرت روى داد در حيات بوده است و اندكى قبل از وفات حضرت رسول در سنّ نود و هفت سالگى وفات يافت ، و پسرش نافع بن بديل جدّ اعلاى مؤلَّف در سال چهار از هجرت با قريب هفتاد نفر و به روايتى چهل نفر از خيار صحابهء حضرت رسول در وقعهء بئر معونه كه اشاره بدان شد بدرجهء شهادت رسيدند و تفصيل اين واقعه در عموم كتب سير و تواريخ مبسوطا مذكور است . غرض ما در اين جا فقط اشارهء اجمالى بود به اين واقعه براى مزيد تعرفهء جدّ اعلاى مؤلَّف ، و عبد اللَّه بن رواحه در مرثيهء او گفت :
رحم اللَّه نافع بن بديل رحمة المبتغى ثواب الجهاد صابرا صادق اللَّقاء اذا ما اكثر القوم قال قول السّداد [3] و ترجمهء احوال بديل بن ورقاء خزاعى مزبور با هفت پسر او نافع و عبد اللَّه و عبد الرّحمن و سلمه و عمرو و عثمان و محمّد ، ابناء بديل كه همه از افاضل صحابهء حضرت رسول و بسيارى از ايشان نيز از زمرهء مخلصين حضرت امير و در ركاب آن حضرت در صفّين به درجهء شهادت رسيده‌اند در كتب معرفة الصّحابه مانند استيعاب ابن عبد البرّ و اسد الغابهء ابن الاثير و اصابهء ابن حجر و در كتب سير و تواريخ از قبيل سيرهء ابن هشام و تاريخ طبرى و ابن الاثير و غيرها مفصّلا و مبسوطا مسطور است هر كس كه طالب مزيد اطَّلاعات در اين موضوع باشد بايد به كتب مزبوره رجوع نمايد .
و مخفى نماناد كه از اولاد بديل بن ورقاء خزاعى مذكور عدّهء كثيرى از خاندانهاى عربىّ الاصل كه بعدها به طول اقامت در ايران و خلطه و آميزش با ايرانيان بكلَّى ايرانى و زبانشان فارسى شد [4] در قديم الايّام از جزيرة العرب به ايران مهاجرت كرده و در نقاط شمالى ايران در نواحى نيشابور و سبزوار و رى و

[3] . اسد الغابة ج 5 ص 7 .
[4] . مؤلف غالبا در تضاعيف اين تفسير گويد كه فلان چيز را به عربى چنان گويند و به زبان ما ( يعنى فارسى ) چنان ، رجوع شود از جمله مثلا به جلد 1 ص 471 - 637 ، و ج 2 ص 466 - 537 و ج 3 ص 440 ، و ج 4 ص 432 .

مقدمة 22