تخاطب تصريح بفاعل آن نشود و در مجمع آورده كه مراد ( بمغضوب عليهم و ضالين ) همه كفارند و در انوار گفته كه متجه آنست كه * ( الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ ) * مطلق عصاب باشد و * ( الضَّالِّينَ ) * كسانى كه جاهلند به خدا چه منعم عليه كسى است كه موفق شده باشد بجمع ميان معرفة حق لذاته و ميان عمل خير بر وفق آن پس مقابل اينكسى است كه مختل باشد يكى از قوهء عاقله و عاملهء او چه مخل به عمل فاسق است و ( مغضوب عليه ) لقوله تعالى ( فى القاتل عمدا و غضب اللَّه عليه ) و مخل بعلم جاهل ضال لقوله تعالى ( فما ذا بعد الحق الا الضلال ) انتهى كلامه و ببايد دانست كه نزد اماميه قول آمين در آخر فاتحه مبطل نماز است و طريق احتياط در مذهب مخالف نيز مقتضى عدم جواز آنست زيرا كه ايشان قائل نيستند بوجوب آن و نماز را به ترك آن باطل نميدانند و مع هذا ميدانند كه نزد اماميه اتيان به آن مبطل صلواتست پس احوط نزد ايشان ترك آن باشد و دليل علماء اماميه بر تحريم ( آمين ) قول حضرت رسالت است ( ص ) ( و لهذه الصلاة لا يصلح فيها شيء من كلام الآدميين ) يعنى اين نماز صلاحية آن ندارد كه در او كلام آدميان مذكور شود و باتفاق جميع امة اين از كلام آدميانست و از قرآن و ذكر و دعا نيست بلكه اسم دعا است كه آن ( استجب ) است و اسم مغاير مسماى وضعى آنست پس چون كه نهى در عبادت مستلزم فساد عبادتست پس مبطل صلاة باشد و ترك آن واجب در آخر فاتحه و در غير آن از مواضع ديگر از نماز چون آخر سوره و يا وسط آن و يا در قنوط و تشهد و غير آن از حالات صلاة و فرقى نيست در بطلان صلاة به آنكه سرا بگويند يا جهرا و حلبى نيز روايت كرده كه از صادق عليه السّلام پرسيدم كه ( اقول آمين اذا فرغت من فاتحة الكتاب ) يعنى آمين بگويم در وقتى كه از فاتحة الكتاب فارغ شوم فرمود لا و اين نهى به جهت اطلاق شامل و عدم جواز آنست در سر و در جهر چه اطلاق نهى مقتضى تحريمست مطلقا هم چنان كه در اصول مقرر شده و شيخ طوسى رحمه اللَّه عليه فرموده كه ( قول آمين مبطل للصلاة عندنا سواء وقع بعد الحمد او فى اثنائها او فى السورة او الركوع او السجود او القنوت و ان كان بعد دعاء و فى جميع حالات الصلاة لعموم النهى عن فعلها و لانها من كلام الآدميين و هؤلاء يصح فى الصلاة لقوله عليه السّلام ان صلوتنا هذه لا يصح فيها كلام الآدميين نعم لو فعل حال التقية لا يبطل صلوته اجماعا ) و اينكه صاحب معتبر گفته كه احتمال دارد كه قول آمين مكروه باشد غير صحيح است زيرا كه اكثر اصحاب ما قائلند بتحريم آن بدلائل مذكوره بلكه قول بتحريم آن قريب به حد اجماع رسيده و بدانكه در نماز قول * ( الْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعالَمِينَ ) * بعد از فراغ امام از فاتحه سنتست چنان كه جميل از ابى عبد اللَّه عليه السّلام روايت كرده كه آن حضرت فرمود كه ( اذا كنت خلف امام ففرغ من قراءة الفاتحة فقل انت من خلفه الحمد للَّه رب العالمين ) يعنى هر گاه در پس امام نماز گذارى و امام از فاتحه فارغ شود تو در عقب آن بگو * ( الْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعالَمِينَ ) * و فضل بن يسار نيز از ابى عبد اللَّه عليه السّلام نقل نموده كه ( فاذا قرأت الفاتحة