حاجت خود بحاجت ايشان به جهت اميدوارى ويست به آنكه عبادت او ببركت عبادات ايشان مقبول گردد و حاجت او به جهت اندراج در حاجات ايشان به حد اجابت رسد و لهذا جماعة مشروع گشته و تقديم مفعول به جهت تعظيم و اهتمام است به آن و دلالت آن بر حصر و لهذا ابن عباس در تفسير آن فرموده ( لا نعبد غيرك ) و يا به جهت تقديم آن چيزى كه مقدمست در وجود و تنبيه بر آنكه عابد بايد كه نظر او اولا و بالذات بمعبود باشد و از جانب او بعبادت خود نظر نمايد نه از آن حيثيت كه آن عبادت از او صادر شده بلكه از حيثية آنكه او را نسبت شريفهء هست به او تعالى و وصلهء ميان عابد و ميان حق است چه وصول عارف گاهى متحقق مىشود كه مستغرق شود در ملاحظهء جناب قدس و از ما عداى او زاهل گردد بمرتبهء كه ملاحظهء نفس خود نكند و به هيچ حالى از احوال خود نپردازد مگر از آن حيثيت كه نفس او ملاحظهء او سبحانه است و منتسب به او و لهذا اتفاق امت شده به اينكه ( ان اللَّه معنا ) كه مقول قول حضرت خاتميت است ( ص ) مزية فضل دارد بر قول موسى كه إِنَّ مَعِي رَبِّي سَيَهْدِينِ و تكرير ضمير براى تنصيص است زيرا كه او است كه مستعان به است نه غير او و بدانكه اگر چه اصل عبادت بدون اعانت متصور نيست و واجب است تقدم آن بر آن زيرا كه حصول عبادت موقوفست بر وجود بنده و قدرت و كمال عقل وى و اين عين اعانتست اما تقديم استعانة بر عبادت لازم نيست چه اتيان عبادت بدون استعانت ممكنست هم چنان كه ميتواند بود كه عبادت حاصل شود پيش از طلب اعانت و بعد از آن طلب اعانت به جهت دوام عبادت باشد نه اصل عبادت پس تقديم * ( إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ) * بر * ( إِيَّاكَ نَعْبُدُ ) * واجب نباشد و نزد بعضى آنست كه استعانت براى عبادت مستأنفه است نه عبادت ماضيه پس واجب التقديم نباشد و يا تقديم عبادت به جهت توافق رؤس آيات باشد و يا تنبيه بر آنكه تقديم وسيله بر طلب حاجت ادعى است باجابت و يا آنكه چون متكلم نسبت عبادت بنفس خود داد و اين موهم تبحج و نشاط ويست و مظنه آنكه آنچه از او صادر شده معتد به است و اين مستلزم عجب است كه هادم عبادتست از اين جهة در عقب آن * ( إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ) * واقع شده تا دلالت كند بر آنكه عبادت نيز از قسم آن چيزى كه اتمام نمىپذيرد مگر بمعونة از او سبحانه و توفيق او و نزد بعضى واو از براى حاليه است و تقدير اينكه نعبدك مستعينين بك يعنى تو را ميپرستيم در حالتى كه استعانت نماينده‌ايم به تو و چون حال مقارن ذى الحال است پس مجوز استعانت باشد از براى اصل عبادت و استمرار آن و اين قول بنا بر مذهب كسى است كه مضارع مثبت به واو فقط بدون ايراد ضمير با آن حال واقع ميتواند شد و اطلاق استعانت به جهت آنست كه تا متناول جميع مستعان فيه باشد و در گفتن كلمات مذكور نفع و فايده بسيار است ابو طلحه روايت كند كه من با رسول خدا ( ص ) بودم در بعضى غزوات چون كار حرب سخت شد و كارزار گرم گشت رسول ( ص ) سر برداشت