اظهار * ( بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ) * و بر قضا كردن در شب نمازى را كه در روز فوت شده باشد و بر قضا نمودن در روز نمازهايى كه در شب فوت شده پس بنا بر دلايل عقلى و نقلى بسمله جزء سوره باشد و ببايد دانست كه چون بسمله استفتاحست باسم منعم حقيقى و اعتراف بالوهيت او و التذاذ بذكر فضل و رحمت او و آن باعث نفس است باشتغال نمودن بشكر او و متلفظ شدن به حمد او از اينجهت او سبحانه بعد از ذكر بسمله طريق حمد را تلقين بندگان مىكند و ميگويد كه * ( الْحَمْدُ لِلَّه ) * يعنى هر ثناى جميل و وصف جليل كه از ازل تا ابد موجود بوده و هست و خواهد بود مختص است مر خداى را كه موصوف است به همهء اسماء حسنى و صفات عليا كه از جملهء آن قدرت تامه اوست بر اصول نعم و ايجاد ايشان و انشاء جميع ممكنات و تربيت و اصلاح شأن ايشان و مخفى نماند كه حمد اعم است از شكر زيرا كه استعمال آن در مقابل مطلق اوصاف كماليه اختياريه است خواه آنكه متعدى به غير شود يا نه بخلاف شكر كه آن فعل مختص است باوصاف متعديه و تعريف حمد كه آن ثناى جميل است بر قصد تعظيم و تبجيل و تعريف شكر كه آن فعلى است منبئى از تعظيم منعم از آن حيثيت كه منعم است خواه بلسان و خواه بجنان و خواه باركان دال است بر اعميت حمد از شكر يعنى هر حامدى شاكر است بدون عكس و لهذا او سبحانه لفظ حمد را بر شكر اختيار فرموده و ديگر آنكه حمد نزد دفع ضرر و بلا گفته مىشود و شكر در مقابل نعمت و عطا است و دفع ضرر اهم است از جلب نفع پس تقديم آن اولى باشد و چون كه جمله اسميه از براى ثبوت و استمرار است بخلاف فعليه كه او براى حدوث است و تجدد از اينجهت * ( الْحَمْدُ لِلَّه ) * را بر ( احمد اللَّه ) و ( حمدت اللَّه ) ايثار نموده تا مشعر باشد به آنكه حمد مستمر و ثابتست مرا و سبحانه را خواه حامدى حمد او كند يا نه و ديگر تا اشاره باشد به آنكه بنده عاجز است از آنكه اقدام نمايد بحمدى كه سزاوار و لايق او سبحانه باشد چه توفيق اداى حق هر حمد نعمتى ديگر است از جانب منعم پس ممكن نباشد جزاى نعمت حمد و اداى حق آن به نحوى كه موجب حق حمدى ديگر نشود و در انوار آورده كه حمد ثنائيست بر فعل جميل اختيارى از نعمت و غير آن و مدح ثنائيست بر فعل جميل مطلقا تقول ( حمدت زيدا على علمه و كرمه و لا تقول حمدته على حسنه و تقول مدحت اللؤلؤ و لا تقول حمدته ) و نزد بعضى حمد و مدح مترادفانند و اول اصح است و شكر در مقابل نعمت است قولا و عملا و اعتقادا كما قال الشاعر ( افادتكم النعماء منى ثلاثة يدى و لسانى و الضمير المحجبا ) پس شكر اعم من وجه است از حمد و مدح زيرا كه متناول اين امور ثلثه است و مدح و حمد مخصوص است بلسان و اخص من وجه است از ايشان زيرا كه اطلاق شكر مخصوص است بر نعمة و اطلاق