قطعى تنظيم مىشوند و اگر تناقضى بين محتواى آيه و مبانى حتمى آن علوم رخ دهد بازگشت آن به تباين قرآن با قرآن يا سنت با سنّت و يا قرآن با سنّت است كه هيچكدام از اينها قابل پذيرش نيست بنا بر اين در استظهار يك معنا از معانى متعدد از آيه يا توجيه آيه با يكى از آنها سعى بر آن بود كه موافق با ساير مطالب بوده و مخالف با مبانى مسلَّمهء علوم ديگر نباشد .
5 - مرحوم علامه قدس سره به همه محكمات قرآن آشنا بودند و مىفرمودند برجسته ترين آيهء محكمه همانا كريمه « لَيْسَ كَمِثْلِه شَيْءٌ » است و در شناخت متشابهات نيز ماهر بودند و لذا بطور روشن متشابهات را به محكمات كه امّ الكتاب مىباشند « 1 » و به منزله اصل و مادر همه مطالب قرآنى بشمار مىروند ارجاع مىدادند و راه پيروى از آنها را به روى تيره دلان مىبستند و در عرضهء احاديث بر قرآن كريم ، محكمات را ميزان قطعى مىدانستند و مبانى علوم ديگر را با اين ميزان قطعى كه عقل نيز در برابر آن اذعان و خضوع دارد ارزيابى مىكردند كه اين خود نشانهء پيمودن راه راست مىباشد « قال مولينا الرضا عليه السّلام : من ردّ متشابه القرآن الى محكمه هدى الى صراط مستقيم » « 2 » .
6 - مرحوم علامه قدس سره آشنايى كامل به مبادى برهان و شرايط مقدمات آن داشتند و لذا هرگز براى فرضيهء علمى ارج برهانى قائل نبودند و آن را به منزلهء پاى ايستا و ساكن پرگار مىدانستند كه به اتكاى او پاى ديگر پرگار حركت مىكند و دايره را ترسيم مىنمايد كه در حقيقت كار از آن پاى پوياى پرگار است نه پاى ايستاى آن لذا از استناد به هر گونه فرضيّه غير مبرهن در تفسير آيه پرهيز مىنموده و پيشرفت علوم و صنايع را سند صحت آن فرضيه نمىدانستند و همواره خطر احتمال تبدل آن فرضيّه را به فرضيّه ديگر در نظر داشتند و مىفرمودند ثابت را كه قرآن كريم است نمىتوان به متغير كه فرضيه هاى زود گذر علمى است تفسير نمود و يا بر آن تطبيق داد .
7 - مرحوم علامه قدس سره آشنايى كامل به مبانى عرفان و خطوط كلَّى كشف و اقسام گوناگون شهود داشتند و لذا در عين دعوت به تهذيب نفس و استفاده روشن تزكيه از قرآن و حمايت از رياضت مشروع و تبيين راه دل در كنار تعليل راه فكر هرگز كشف

( 1 ) سورهء آل عمران آيه 7 . ( 2 ) بحار ط بيروت ج 89 ص 377 .

مقدمه 22