عصر بنى اميه و بنى عباس به مدت 33 سال بود و در همان شهر از دنيا رفت . ( الاعلام ، 6 / 189 ، تهذيب التهذيب ، 9 / 301 ، ميزان الاعتدال ، 3 / 87 ، وفيات الأعيان ، 1 / 452 ، الوافى بالوفيات ، 3 / 221 ) ليث بن سعد بن عبد الرحمن فهمى ( 175 ه ) .
وى امام اهل مصر در عهد خويش در فقه و حديث بود . اصلش از خراسان و محل تولدش قلقشنده و محل فوتش قاهره بود . از او اخبار زيادى نقل شده است و مصنفاتى به دو منسوب است . ابن حجر عسقلانى در سيره وى كتابى به نام الرحمة الغيثية فى الترجمة الليثية نگاشته است . ( الاعلام ، 5 / 248 ، وفيات الاعيان ، 1 / 438 ، تهذيب التهذيب ، 8 / 459 ، تذكرة الحفاظ ، 1 / 207 ، النجوم الزاهرة ، 2 / 82 ، ميزان الاعتدال ، 2 / 361 ، حلية الأولياء ، 7 / 318 ، تاريخ بغداد ، 13 / 3 ) سفيان بن سعيد ثورى ( 161 ه ) .
وى از بزرگان علوم دين و از محدثان متقى در عصر خويش بود . در كوفه متولد شد و در همان جا رشد كرد . منصور عباسى از او خواست كه بر مسند قضاء بنشيند ولى نپذيرفت و در سال 144 از كوفه خارج شد و در مكه و مدينه سكنى گزيد . سپس مهدى عباسى او را خواست ولى ثورى متوارى و بعدها به بصره منتقل شد و در همان جا در حال اختفا از دنيا رفت . دو كتاب الجامع الكبير و الجامع الصغير در حديث و كتابى در فرائض از اوست . ( الاعلام ، 3 / 104 ، الفهرست ابن نديم ، 1 / 225 ، ابن خلكان ، 1 / 210 ، طبقات ابن سعد ، 6 / 257 ، حلية الاولياء ، 6 / 356 ، تهذيب التهذيب ، 4 / 111 - 115 ) هلال بن يحيى بصرى ( 245 ه ) .
وى از بزرگان فقهاى حنفى بود و به دليل وسعت اطلاعات و كثرت عمل به قياس به هلال الرأي لقب يافت . كتاب الشروط و احكام الوقف از آثار مهم اوست . ( الاعلام ، 8 / 92 ، الجواهر المضيئة ، 2 / 207 ، الفوائد البهية ، 223 ، مفتاح السعادة ، 2 / 124 ) محمد بن جرير طبرى ( 310 ه ) .
وى مورخ و مفسرى توانا بود . در آمل طبرستان به دنيا آمد و بغداد را موطن خود قرار داد و در همان جا از دنيا رفت . امر قضا به دو پيشنهاد شد ولى امتناع كرد . آثار بسيارى از او باقى مانده است . از آن جمله : اخبار الرسل و الملوك ( تاريخ طبرى ) ، جامع البيان فى تفسير القرآن ( تفسير طبرى ) در 30 جزء ، اختلاف الفقهاء ، المسترشد فى علوم الدين . ابن اثير در بارهء او مىگويد : ابو جعفر در احكام دين مجتهد بود و از كسى تقليد نمىكرد . ( الاعلام ، 6 / 69 ، تذكرة الحفاظ ، 2 / 351 ، الوفيات ، 1 / 456 ، طبقات السبكى ، 2 / 135 - 140 ، مفتاح السعادة ، 1 / 205 و

94