ثانيا ، منشأ نياز استنباط احكام به قواعد اصولى اين نيست كه اساسا تفقه به طور مطلق به به كار بستن قواعد اصولى - مخصوصا به معناى وسيع امروزى - نياز دارد تا لازم آيد اصحاب ائمه فقير نبوده باشند ، بلكه اين دورى از زمان نصوص و عدم دسترسى به معصوم است كه ما را تا اين حد به اين علم نيازمند ساخته و لذا اهل سنت از همان آغاز دوران خلافت به اين علم احتياج پيدا كردند و شيعه پس از غيبت كبرى ، بنا بر اين هم اصحاب ائمه فقيه بوده‌اند و هم ما به علم اصول نيازمنديم .
ثالثا ، هدف از قواعد اصولى اين نيست كه در مقابل ادلهء قطعيه ، ادلهء ديگرى براى استنباط تراشيده شود ، بلكه هدف ، اين است كه به وسيلهء اين قواعد بتوان نيروى استنباط احكام از كتاب و سنت و احيانا ساير ادله را بدست آورد .
بنا بر اين هيچ يك از اشكالات اخباريان وارد نيست .
پيدايش مكتب اخبارى در اين عصر ، زمينهء مساعدى بود براى بوجود آمدن جوامع بزرگ روايات ، از قبيل كتاب وافى تأليف مولى محمد محسن فيض كاشانى ( 1091 ه ) ، كتاب وسائل الشيعه ، تأليف شيخ محمد بن حسن حر عاملى ( 1104 ه ) ، بحار الأنوار ، تأليف ملا محمد باقر مجلسى ( 1110 ه ) .
تأليف اين كتاب در اين دوره از اين جهت نبود كه مؤلفان آنها طرفدار مكتب اخباريان بودند يعنى به كار بردن قواعد اصولى را براى استنباط احكام زيان بخش مىدانستند و اساسا نهضت اخباريان را نمىتوان سبب پيدايش اين تأليفات دانست ، علل پيدايش اين تأليفات امور ديگرى بود كه شايد مهمتر از همه دست يافتن به منابعى است كه مؤلفان كتب اربعه از وجود آنها بىخبر بودند ، تنها تأثير اين نهضت اين بود كه زمينه را براى بوجود آوردن اين تأليفات مساعد ساخت . [1] در هر حال ، علت هر چه باشد تأليف اين كتب از بزرگترين خدمتهايى بود كه به عالم استنباط فقه شيعه انجام گرفت . در پاره اى از موارد كه دانشمندان شيعه به علت فقد نصوص در استنباط احكام فقهى يا اصولى ( اصول فقه ) دچار محذور مىشدند به بركت تأليف اين جوامع ، محذور استنباط به كلى بر طرف شد ، مثلا در باب حجيت استصحاب و يا بعض اصول ديگر در گذشته دانشمندان شيعه به پيروى از اهل سنت از وجوه عقلى اعتبارى استفاده مىكردند كه طبيعى است اين وجوه نمىتوانست خاطر اهل تحقيق را

[1] . در اين باره به كتاب المعالم الجديدة ، تأليف سيد محمد باقر صدر ، ص 83 مراجعه شود .

335