الشيعه ، بر شمرده و بعد گفته است : بنا بر اين سخن جلال الدين سيوطى در كتاب اوائل :
اول من صنف فى اصول الفقه الشافعي بالاجماع ، اگر مقصود او تأسيس باشد به جا نيست و اگر هم مقصود ، تصنيف متعارف باشد باز درست نيست ، چه اولين مصنف در علم اصول ، هشام بن الحكم ، شيخ متكلمان اماميه است كه كتاب الالفاظ و مباحثها را تصنيف كرده و پس از او يونس بن عبد الرحمن كتاب اختلاف الحديث را ، كه همان مبحث تعادل و ترجيح است از امام موسى بن جعفر عليهما السّلام روايت كرده و شافعى از هر دو متأخر است . [1] ابو زهره در مقدمهء اصول الفقه الجعفرى در پاسخ سخن سيد صدر ، انتقاد كرده است به اين كه : درست است كه امامين : باقر و صادق عليهما السّلام مسائل علم اصول را بر اصحاب خود املا كرده‌اند ، ولى اين ، تصنيف نيست ، شافعى در اين علم تصنيف كرده است . از طرف ديگر درست است كه هشام بن الحكم و يونس بن عبد الرحمن پيش از شافعى اثر خود را به وجود آورده‌اند ، ولى أولا ، اين اثر بين علم اصول و علمى ديگر مشترك است ، ثانيا ، بر فرض اختصاص به علم اصول ، تنها مسأله اى است از مسائل علم اصول ، در حالى كه شافعى همهء مسائل اين علم را به ترتيبى بديع تصنيف كرده است . [2] به نظر اين جانب امام شافعى نه اين علم را تأسيس كرده و نه ( چنان كه ابو زهره خود اعتراف كرده است [3] ) تصنيف كاملى به وجود آورده است ، بلكه تنها بر آن چه ديگران آورده‌اند افزوده ، و در بارهء آن در خور استعداد سرشار خويش تحقيق كرده است و اين خود كمالى است كه جز از مانند او نمىتوان انتظار داشت .
بعلاوه اين كتاب نيز ( مانند كتبى كه سيد حسن صدر از امالى امامين ذكر كرده است ) از امالى شافعى است نه تأليف او [4] و چه بسا متن كتاب هم كه مطالب را غالبا به صورت « قال الشافعي » از او نقل كرده است به خوبى اين مدعا را ثابت مىكند .
ناگفته نماند كه در رسالهء شافعى مسائل ، چنان كه در ادوار بعد شايع شد ، به طور مجرد طرح نشده ، بلكه در قالب كتاب و سنت بدانها توجه شده است . مقايسهء اين عناوين : « باب ما نزل من الكتاب عاما يراد به العام و يدخله الخصوص » [5] ، « باب ما أنزل

[1] . تأسيس الشيعة ، 311 .
[2] اصول الفقه الجعفرى ، ابو زهره ، 8 - 9 .
[3] . آنجا كه گفته است : « و لا نقول ان الشافعي قد أتى بالعلم كاملا » ، 9 .
[4] . مقدمهء رسالهء شافعى ، احمد شاكر ، 12 .
[5] رسالة ، شافعى ، 53 .

318