نام کتاب : تاريخ فقه و فقها ( فارسي ) نویسنده : أبو القاسم گرجي جلد : 1 صفحه : 219
سلار بن عبد العزيز و ابن البراج قرائت روايت كرده است . ابن طاوس بر تلمذ مقرئ نزد شيخ به قول خود مترجم استدلال مىكند : « حدّثنا الشيخ ابو جعفر محمد بن الحسن بن على الطوسي رحمه الله بالمشهد المقدس الغروي على ساكنه افضل الصلوات فى شهر رمضان من سنة ثمان و خمسين و أربعمائة » . از مترجم آثار متعددى در فقه به فارسى و عربى باقى مانده است . بحر العلوم سال 506 ه را تاريخ وفات او مىداند . ( أمل الآمل ، ق 2 / 142 ، رياض العلماء ، 3 / 95 ، رجال ، بحر العلوم ، 4 / 67 ، سفينة البحار ، 2 / 391 ، تنقيح المقال ، 2 / 133 ذيل 6274 ) خزاعى . عبد الرحمن بن احمد نيشابورى خزاعى ، مكنى به ابو محمد يا ابو عبد الله و ملقب به مفيد در حضور سيد رضى ، سيد مرتضى ، كراجكى و ابن البراج و سلار بن عبد العزيز و شيخ طوسى قرائت روايت كرده است . برخى از مصادر ، او را تنها شاگرد شيخ مىداند . از آثار اوست : سفينة النجاة فى مناقب اهل البيت . ( أمل الآمل ، ق 2 / 147 ، المقابس ، 5 ، مقدمه تبيان ، أم ، معالم العلماء ، 121 ، الذريعة ، 2 / 311 ، سفينة البحار ، 2 / 391 ) ابن براج ( 481 ه ) . عبد العزيز بن نحرير بن عبد العزيز بن البراج ، مكنى به ابو القاسم از شاگردان و غلامان سيد مرتضى بود و ماهانه هشت دينار مقررى از سيد مىگرفت . ابن براج علاوه بر سيد نزد شيخ طوسى نيز تتلمذ كرده و از نزديكان وى بود و در حضور ايشان قرائت روايت مىكرد . افندى در اين باره چنين مىنويسد : « قرأ على المرتضى فى شهور سنة تسع و عشرين و أربعمائة إلى ان مات المرتضى و كمّل قراءته - كذا - على الشيخ الطوسىّ و عاد إلى طرابلس فى سنة ثمان و ثلاثين و أربعمائة » . ابن براج نماينده شيخ طوسى در شام بود . از آثار اوست : شرح كتاب جمل العلم و العمل سيد مرتضى . مترجم در مصر متولد و رشد كرد . مصادر از ذكر تاريخ تولد او غفلت كردهاند در حالى كه سال 481 ه براى تاريخ وفات او اتفاقى است . ( رياض العلماء ، 3 / 79 ، معالم العلماء ، 71 ، أمل الآمل ، ق 2 / 152 ، لباب الالقاب ، 7 ، المقابس ، 11 ، طبقات اعلام الشيعه قرن پنجم ، 107 ) ابن بابويه ( 442 ه ) . عبيد الله بن حسين بن بابويه قمى ، مكنى به ابو القاسم و ملقب به موفق الدين از شاگردان شيخ محسوب شده است . وى علاوه بر شيخ از پدرش شمس الاسلام حسكا بن بابويه و سلار بن عبد العزيز و ابن البراج نيز استفاده علمى كرده است . بنا بر نقل بحر العلوم مترجم در چهارم جمادى الاولى سال 442 ه از دنيا رفته است . ( رجال ، بحر العلوم ، 4 / 68 ، تنقيح المقال ، 2 / 239 ، ذيل 7652 ، مقدمه تبيان ، أم ،
219
نام کتاب : تاريخ فقه و فقها ( فارسي ) نویسنده : أبو القاسم گرجي جلد : 1 صفحه : 219