نام کتاب : تاريخ فقه و فقها ( فارسي ) نویسنده : أبو القاسم گرجي جلد : 1 صفحه : 193
پيوسته دانشمندان و فقهاء بزرگ حلقات درس خود را در اين مسجد تشكيل داده و مىدهند . شيخ را فرزندان و فرزند زادگانى بوده كه مهمترين و معروفترين آنان ابو على حسن بن ابى جعفر محمّد طوسى است . اين فرزند از بزرگان فقهاء شيعه و رواة حديث عصر خود بوده است ، در عظمت مقام به پايه اى رسيد كه او را به مفيد ثانى ملقب نمودهاند . مرحوم آقا شيخ آقا بزرگ تهرانى در حياة الشيخ الطوسي نام 34 نفر از شاگردان و برخى از استادان و آثار او را ذكر كرده است . [1] اين بزرگ پس از سال 515 هجرى وفات يافته است . عدّه و آراء شيخ . اين كتاب در دو جلد تنظيم يافته است و پس از چند فصل مقدماتى ، بر ده گفتار ( كلام ) مشتمل ، و هر گفتار متضمن فصولى است . تعداد مجموع فصول كتاب 92 فصل است . در اولين فصل از فصول مقدماتى اصول فقه را به ادله فقه تعريف كرده ، و تكلم در اين ادله را تكلم در اصول فقه دانسته است و چون اصل در اصول فقه خطاب و طريق اثبات خطاب است ، در تعريف خطاب وارد شده و آن را به « الكلام الواقع على بعض الوجوه » تعريف كرده است . شيخ مقوم خطاب را قصد خطاب مىداند . در مقام بيان حصر مسائل علم اصول فرموده است : سخن يا در خود خطاب است و يا در طريق اثبات خطاب ، و يا در آن چه خطاب خود طريق اثبات آن است ، براى قسم اول پنج باب : اوامر و نواهى ، عموم و خصوص ، مطلق و مقيد ، ناسخ و منسوخ ، و براى قسم دوم يك باب : اخبار و براى قسم سوم نيز يك باب : افعال را ذكر كرده است . در باب اجماع ، قياس ، اجتهاد ، صفت مفتى و مستفتى ، و حظر و اباحه كه گروهى آنها را از قسم سوم دانستهاند فرموده است : اما اجماع چون حجيت آن نزد شيعه از اين باب است كه معصوم در آن داخل است و خطا بر او جائز نيست و اين امرى است عقلى ؛ پس طريق اثبات آن عقل است نه سمع . اما قياس و اجتهاد نزد شيعه حجت نيست و اما صفت مفتى و مستفتى ، عقيده خود را در اين باب بيان خواهيم داشت . اما حظر و اباحه ، آن هم از اين باب خارج است زيرا طريق اثبات آن نيز - چنان كه خواهد آمد - عقل است نه سمع .