شيخ بزرگوار به سال 385 ه در طوس ، يكى از شهرهاى خراسان ، متولَّد شد ؛ در بيست و سه سالگى ( 408 ه ) رهسپار بغداد گرديد و از محضر درس استادان بزرگ آن سامان چون حسين بن عبيد الله بن ابراهيم معروف به ابن الغضائرى ( 411 ه . ) و ابو عبد الله ، محمّد بن محمّد بن النعمان معروف به مفيد ( 413 ه . ) و علم الهدى ، ابو القاسم على بن الحسين الموسوي ( 436 ه ) كه پس از وفات مفيد مدت 23 سال زعيم مذهب جعفرى بود ، استفاده مىكرد .
شيخ در مدت زعامت سيد بيش از هر كس از محضر ايشان استفاده كرد و سيد بيش از همهء شاگردان نسبت به شيخ عنايت داشت و هر ماه به او 12 دينار مىپرداخت . [1] شيخ پس از وفات سيّد ( 436 ه ) خود پيشوا و زعيم مذهب جعفرى گشت و بسيارى از بزرگان دانشمندان از محضر درس او استفاده مىكردند . شيخ اسد الله دزفولى در مقدمهء مقابس الأنوار گويد : شاگردان او از دانشمندان شيعى بيش از 300 و از اهل سنّت تعداد بىشمارى بوده‌اند . [2] در سال 447 ه كه طغرل بيك اولين پادشاه سلجوقى وارد بغداد شد . آتش فتنه بين شيعه و اهل سنّت بالا گرفت و به فرمان او كتابخانهء ابو نصر شاپور بن اردشير وزير بهاء الدولهء بويهى كه دار العلم مهمى در بغداد بود بسوخت و دامن اين فتنه به شيخ الطائفه و ياران او نيز كشيده شد ؛ كتب و كرسى كلام شيخ را بسوختند . شيخ به نجف اشرف مهاجرت كرد و حوزهء علميه نجف را ، كه تا كنون موجب افتخار دانشمندان بلكه هر فرد شيعى امامى است ، تأسيس كرد .
پس از شيخ ، ساليان دراز همهء دانشمندان شيعهء اماميه از فتاوى شيخ پيروى كرده و چه بسا اظهار نظر در قبال فتاوى او را اهانت به دو تلقى مىكردند . اولين كسى كه باب مخالفت و رد آراى او را گشود ابن ادريس حلى ( 598 ه ) بود . او دانشمندان بين عصر شيخ و عصر خود را مقلَّده مىناميد . با اين حال هيچ گاه تا كنون آراء شيخ در علوم

[1] . رجوع شود به صفحهء هفت و يازده از مقدمهء اين جانب بر ذريعهء سيد مرتضى . مرحوم آقا شيخ آقا بزرگ تهرانى در مقدمهء تبيان ، چاپ نجف ، نام 37 نفر از استادان شيخ طوسى را به ترتيب حروف هجاء ذكر كرده است . ( ص أو )
[2] . ص 6 . مرحوم آقا شيخ آقا بزرگ تهرانى در رسالهء حياة الشيخ الطوسي خود ( مقدمهء تبيان ، چاپ نجف ) نام 36 نفر از شاگردان شيخ را به ترتيب حروف هجا گرد آورده است ( ص أك ) .

184