غير جائز است . [1] ط ) سيد مرتضى حتّى در مورد مفهوم شرط و غايت كه قويترين مفاهيم است به مفهوم قائل نيست و حاصل سخن او در باب مفهوم شرط اين است كه تأثير شرط چيزى جز اين نيست كه حكم بر شرط معلق است و ممتنع نيست چيزى جانشين شرط شود و اين جانشينى ، شرط را از شرطيت ساقط نمىكند ، چنان كه آيهء شريفهء ( و استشهدوا شهيدين من رجالكم ) دلالت دارد بر اين كه انضمام شاهد دوم شرط قبول قول شاهد اول است ، و اين ، منافات ندارد با اين كه به حكم دليل ديگر انضمام دو زن به شاهد اول و يا به حكم دليل سوم انضمام يمين به شاهد اول قائم مقام انضمام شاهد دوم باشد ، پس نيابت چيزى از شرط بسيار است ، و به اين نيابت ، شرط از شرطيت ساقط نمىشود [2] و در باب مفهوم غايت گويد : تعليق حكم بر غايت جز بر اين دلالت ندارد كه حكم تا آن غايت ثابت است و اما پس از غايت حكم ثابت است يا ثابت نيست به ناچار بايد از دليل ديگر به دست آيد نه از دليل مغيا . [3] ى ) سيد مرتضى تعبد به خبر واحد را عقلا جائز [4] و شرعا غير واقع دانسته است [5] و به مقتضاى اصل كلى كه تأسيس كرده [6] و ديگران نيز پذيرفته‌اند [7] كه « شك در حجيت مساوق با قطع به عدم حجيت است » خبر واحد را حجت ندانسته است ، دانشمندان ديگر چون غالبا ادلهء حجيت خبر واحد را تمام دانسته‌اند اصل مزبور را محكوم به آن ادله قرار داده‌اند ، ولى سيد چون در همهء ادلهء حجيت خبر واحد خدشه كرده اصل را به قوت خود باقى دانسته است .
سيد مرتضى چون خبر واحد را حجت نمىداند خود را محتاج به بحث پيرامون مسائل تعارض ، ترجيح ، تخيير ، قبول و يا رد مراسيل ، و مانند اينها نمىبيند . [8] او تخصيص كتاب به خبر واحد را حتّى بنا بر حجيت خبر واحد جائز نمىداند ، و مىگويد : بين وجوب عمل به خبر واحد و عدم مقاومت خبر با ظهورات قرآنى منافاتى نيست . [9] يا ) در باب تعبّد پيغمبر قبل از پيغمبرى به شرائع سابق ، سيّد توقف كرده

[1] . ص 362 به بعد .
[2] ص 406 .
[3] ص 407 .
[4] . ص 519 .
[5] ص 528 به بعد .
[6] ص 528 به بعد .
[7] . رجوع شود به ابتداء مبحث ظن از رسائل شيخ مرتضى انصارى و كفايهء محقق خراسانى - قدس سرهما - .
[8] ص 554 .
[9] ص 280 به بعد .

177