شيخ مفيد [1] ( 413 ه ) .
ابو عبد الله ، محمّد بن محمّد بن نعمان حارثى عكبرى بغدادى ، معروف به شيخ مفيد از بزرگان علما و فقهاى شيعه ، در يازدهم ذى القعده سال 336 در روستايى به نام عكبرا در ده فرسنگى بغداد به دنيا آمد و نزد پدرش به آموختن قرآن و مقدمات پرداخت و به همراه او به بغداد رفت و نزد اساتيد برجستهء عصر خويش علوم متداول آن زمان را به خوبى فرا گرفت و به مرتبهء بالايى از علم رسيد ، به طورى كه - به رغم حداثت سن - سلطان بويهى عضد الدولة ديلمى به منظور ارج نهادن به مقام شامخ علمى شيخ به ديدار وى به سرايش روانه شد .
اساتيد شيخ .
عصر شيخ مفيد عصر شكوفايى علم بود و از اين رو شيخ توانست از محضر اعاظم محدثين ، متكلمين و فقهاى فريقين استفاده كند . مؤلف كتاب اعيان الشيعه پنجاه و شش تن از اين بزرگان را معرفى مىكند . مشهورترين آنها عبارتند از :
1 . شيخ صدوق ( 381 ) ؛ 2 . ابن جنيد اسكافى ( 381 ) ؛ 3 . ابن قولويه ( 369 ) ؛ 4 . ابو غالب زرارى ( 368 ) ؛ 5 . محمّد بن عمران مرزبانى ( 384 ) ؛ 6 . ابو بكر محمّد بن عمر جعابى ( 355 ) ؛ 7 . ابو عبد الله حسين بن على جعل بصرى ( 369 ) ؛ 8 . على بن عيسى رمّانى ( 384 ) .
شاگردان شيخ .
شيخ مفيد يكى از دانشمندان بزرگ شيعه است كه در پاى درس اين شخصيت برجسته شاگردان مبرّز بسيارى حضور مىيافتند كه در اينجا به نام برخى از آنها اشاره مىشود :
1 . سيد مرتضى ( 436 ) ؛ 2 . سيد رضى ( 406 ) ؛ 3 . شيخ طوسى ( 460 ) ؛ 4 . نجاشى ( 450 ) ؛ 5 . سلَّار ديلمى ( 463 ) ؛ 6 . ابو الفتح كراجكى ( 449 ) ؛ 7 . ابو يعلى محمّد بن حسن جعفرى ( 463 ) .
آثار شيخ .
شيخ مفيد علاوه بر تربيت شاگردان زياد ، آثار علمى ارزشمندى نيز از خود به جاى گذاشته است كه متاسفانه اكثر آنها به دست ما نرسيده است ؛ مورخين عدد اين كتابها را حدود دويست ذكر كرده‌اند :
1 . الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد ، نخستين و دقيقترين كتاب در شرح حال ائمهء اطهار عليهم السّلام ، علماى پس از شيخ در شرح حال ائمهء اطهار بيشتر به اين كتاب

[1] . بخشى از اين ترجمه از مقدمه كتاب الجمل ، نوشتهء آقاى سيّد على مير شريفى ، به صورت خلاصه آورده شده است .

143