فقهاى دورهء پنجم 2 - 5 - 3 چنان كه پيشتر اشاره شد ( - 1 - 5 - 3 ) بعد از شيخ طوسى به دليل مقام شامخ علمى او ، يا به دليلى ديگر حدود يك قرن تنها آراء علمى وى بود كه در محافل علمى مطرح مىشد و هيچ فقيهى به خود اين اجازه را نمىداد كه در برابر آرا شيخ نظر مخالفى ابراز دارد . لذا در اين دوره به فقهاى برجسته اى برنمىخوريم ، در عين حال مناسب مىدانم كه به معرفى اجمالى برخى از دانشمندان اين عصر اشاراتى داشته باشم :
طبرسى ، فضل بن حسن ( 548 ه ) .
وى از فقها و مفسرين بزرگ شيعهء اماميه در قرن ششم بود . از شيخ ابو على پسر شيخ طوسى و شيخ عبد الجبار قارى رازى روايت كرده و صحيفة الرضا از جملهء مرويات اوست . شيخ عبد الله دوريستى ، شيخ حسن بن فضل ، صاحب مكارم الأخلاق ( پسر مترجم ) ، ابن شهرآشوب مازندرانى ، صاحب مناقب و معالم العلماء و شيخ منتجب الدين ، صاحب فهرست و شاذان بن جبرئيل ، صاحب مناقب و قطب راوندى ، شارح نهج البلاغه و ديگران از شاگردان مترجمند . از فتاواى مشهور او اين است كه وى همه منهيات دينى را از قبيل معاصى كبيره مىدانست و معتقد بود صغيره بودن بعضى نسبت به ما فوق خود است . طبرسى از جملهء عالمانى است كه آثار قلمى بسيار دارد و صاحب ريحانة الادب 19 عنوان از آنها را ذكر مىكند و اين جانب يكى از كتابهاى ارزشمند ايشان ، به نام جوامع الجامع در تفسير قرآن كريم را تصحيح كرده‌ام و تا كنون سه مجلد آن در انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسيده است .
برخى از آثار او عبارتند از : مجمع البيان در تفسير قرآن كه از تفاسير بسيار ارزشمند است ، العمدة فى اصول الدين و الفرائض و النوافل ، عدة السفر و عمدة الحضر ، تاج المواليد . ( ريحانة الادب ، 3 / 18 ، الاعلام ، 5 / 148 ، روضات الجنات ، 512 ، سفينة البحار ، 2 / 80 ، الذريعه ، 2 / 240 ، نامه دانشوران ، 2 / 663 ، هدية الاحباب ، 193 ، مستدرك الوسائل ، 373 و 486 ، طبقات اعلام الشيعة قرن ششم ، 216 ) ابو الفتوح ، حسين بن على رازى ( اواسط قرن ششم ) . وى از اعاظم علماى اماميه و از معاصران طبرسى و زمخشرى و معروف به امام سعيد و ترجمان كلام الله و قدوة المفسرين است . شيخ عبد الجبار رازى ، شيخ ابو على طوسى از اساتيد و ابن شهرآشوب و شيخ منتجب الدين بن بابويه و ديگران از شاگردان مترجمند .
تفسير معروف روض الجنان و روح الجنان - كه در مجلدات متعدد به چاپ رسيده است - و كتاب روح الأحباب و روح الألباب فى شرح الشهاب از آثار اوست .

224