بيشتر مسائل تفريع مىكردند ، آرى بدون شكّ باب تفريع كامل را شيخ طوسى گشود .
در هر حال اين دوره را كه مقارن دورهء قبل بود مىتوان دورهء اجتهاد مطلق ، كامل و صحيح شيعه دانست .
امتيازات دورهء چهارم 2 - 4 - 3 امتياز اول .
در اين دوره ، اجتهاد به اطلاق و كمال خود رسيد و با تلاش فقيهان ، بويژه شيخ طوسى ، همهء فروع مطرح شده در آن عصر بر اصول خود تفريع شد و اين امر به فقه شيعه توان فوق العاده اى بخشيد .
امتياز دوم .
در اين دوره به دليل اين كه در مجامع علمى ، آراء شيعه در كنار آراء اهل سنت قرار مىگرفت و چه بسا جلسات بحث و مناظره بين دانشمندان اين دو فرقه تشكيل مىشد فقهاى شيعه براى پاسخ به اين نياز به تدوين كتابهايى در فقه مقارن دست زدند ، يعنى آراء فقهى شيعه و اهل سنّت را در كنار هم قرار دادند و با استدلالى مناسب با منطق اهل سنّت در مقام اثبات نظر شيعه بر آمدند . مسائل الخلاف ، تأليف شيخ طوسى ( قدس سره ) در واقع در همين زمينه تأليف شده است و در دورهء قبل كتابهاى الاعلام فيما اتّفقت عليه الاماميّة من الاحكام مما اتّفقت العامة على خلافهم تأليف شيخ مفيد و الانتصار و مسائل الخلاف هر دو ، تأليف سيّد مرتضى ( ره ) در همين زمينه نگاشته شده بود .
امتياز سوم .
در اين دوره و چه بسا فى الجمله از دورهء قبل ، شيعه نيز مانند اهل سنّت تمسّك به اجماع را پذيرفت ، نهايت نه به اين جهت كه اجماع خود موضوع حجّيّت است بلكه به جهت اين كه در هر مورد كه اجماع قائم شود مىتوان از اجماع به نحوى موافقت قول امام عليه السّلام را با آراء مجمعين و يا وجود نص معتبر استنباط كرد .
امتياز چهارم .
در اين دوره دانشمندان بزرگى در بين شيعه به پا خاستند و كتابهاى مهمى را تأليف كردند كه تا ساليان متمادى اثر آنها در محافل علمى محسوس و مشهود بوده و پيوسته محور بحث و تحقيق و تدريس بوده است ، بلكه حتّى در زمان حاضر هم كتابهاى مرحوم شيخ طوسى در رشته هاى مختلف ، از قبيل فقه ، اصول ، تفسير همان منزلت و اعتبار خود را حفظ كرده است . علاوه بر شيخ طوسى دانشمندان ديگرى نيز در حدود اين دوره شهرت يافتند كه اينك تعدادى از آنان به طور اجمال معرفى مىگردند .

182