ياقوت بن عبد الله حموى متوفى سال 626 هجرى ، در كتاب « معجم البلدان » [1] اشعار ذيل را در توصيف « سمرقند » از احمد بن واضح ( يعقوبى ) نقل مىكند :
علت سمرقند يقال لها * زين خراسان جنّة الكور أليس ابراجها معلّقة * بحيث لا تستبين للنظر و دون ابراجها خنادقها * عميقة ما ترام من ثغر كأنّها وهي وسط حائطها * محفوفة بالطّلال والشجر بدر وانهارها المجرّة وال * آطام مثل الكواكب الزّهر اين اشعار در ملحقات البلدان يعقوبى نيز نقل شده است . [2] يعقوبى چنان كه از يتيمة الدهر مستفاد است ، و در اعيان الشيعه [3] تأليف علامهء فقيد سيد محسن عاملى ، و « مختصر كتاب البلدان » [4] تأليف ابو بكر احمد بن محمد همدانى معروف به « ابن فقيه » از جغرافيا شناسان بزرگ اوائل قرن چهارم هجرى [5] تصريح شده است ، اصلا ايرانى و از مردم اصفهان بوده است ، اما اين كه نياكان وى كى و چگونه از اصفهان به عراق عرب رفته‌اند ، در جايى به نظر نرسيد .
نياى سوم يعقوبى « واضح » از موالى منصور دوانيقى و صالح بن منصور بود ، و بدينجهت خاندان واضح بعنوان عباسى معروف شدند و يعقوبى هم به « ابن واضح » شهرت يافت . يكى از گذرهاى بغداد بنام واضح جد يعقوبى « سكة واضح » ناميده شد ، [6] و هنگامى كه منصور سرپرستى ساختمان و امور مربوط به هر يك از چهار ناحيهء ربضهاى بغداد را در عهدهء يكى از مهندسين و چند نفر ديگر قرار مىداد ، ناحيه‌اى را كه از « دروازهء كوفه » تا « دروازهء شام » و خيابان راه انبار ، تا حدود ربض حرب بن عبد الله

[1] - ج 3 ص 136
[2] - ر . ك . البلدان چاپ نجف ص 132 مقريزى نيز اشعارى از يعقوبى در مرثيه آل طولون نقل مىكند ( ر . ك خطط ج 2 ص 106 )
[3] - چاپ اول ج 10 ص 330
[4] - چاپ ليدن 1320 ص 290
[5] - ر . ك . فهرست 219
[6] - ر . ك . البلدان چاپ نجف ص 9 ص 14

مقدمهء مترجم 14