نبود و ليكن نيكمرد بود و عالم بود و علمش بيش از آن موسى بود ، و اختلاف در موسى نيست كه اين موسى بن عمران بود پيغامبر بنى اسرائيل . و اين اخبار كه محمّد ابن جرير گفته است هيچ نيست . و گروهى گويند كه خضر را اليا نام بود ، و گروهى گفتند : ارميا . و اندر نسبت او اختلاف كردند ، گروهى گفتند : از بنى اسرائيل بود ، و گروهى گفتند : نبود . و امّا اندر موسى هيچ اختلاف نكردند . و گروهى كه گويند خضر پيغمبر بود ، اين آيت را دليل كردند : * ( فَوَجَدا عَبْداً من عِبادِنا آتَيْناه رَحْمَةً من عِنْدِنا 18 : 65 ) * .
يعنى النبوّه . خداى عزّ و جلّ گفت : * ( وَقالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلى رَجُلٍ من الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ . أَ هُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ 43 : 31 - 32 ) * . يعنى بالرّحمة و النبّوة .
چنين روايت كنند از بعضى علما كه او بنده‌اى بود از بندگان خداى عزّ و جلّ ، و او را بسيار علم داد چون لقمان حكيم را كه بسيار حكمت آموخت او را ، و لقمان با چنان حكمت نه پيغمبر بود . و او را از بهر آن خضر خوانند كه روزى بر سنگى خشك بنشست ، چون برخاست آن سنگ از زير او سبز شده بود و گياهها بر وى رسته . و گروهى گفتند : ارميا نام بود . و گروهى گفتند كه خضر بود پيغمبر و اليسع بود كه خداى عزّ و جلّ گفت اندر سورة الانعام : * ( وَإِسْماعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ 6 : 86 ) * . اين اليسع خضر است . و گروهى اندر نسبت خضر گفتند : از بنى اسرائيل بود از قرابت موسى ، و آب حيات بيافت و بخورد و جاودان بماند تا نفخهء نخستين از روز رستخيز .
و الياس پيغمبر بود و هر دو زنده‌اند ، خضر بر درياها موكّل است ، هر كه اندر دريا بميرد خضر او را بشويد و بر او نماز كند ، و آنكه هلاك نخواهد شدن ، او را يارى كند و از ميان جانوران دريا و غرق او را نگاه دارد تا آنگاه كه فرج آيد . و الياس بر بيابانها موكّل است ، هر كه را اندر بيابان هلاك آيد الياس او را بشويد و بر او نماز كند و بيراه را به راه باز آرد ، و اگر گرگى يا ددى قصد او كند ، او را از آن باز دارد . و خداى عزّ و جلّ قصّهء الياس اندر قرآن ياد كرده است و گفت : * ( سَلامٌ عَلى إِلْياسِينَ 37 : 130 ) * . * ( إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ 37 : 80 ) * . و ديگر گفت : * ( وَإِنَّ إِلْياسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ 37 : 123 ) * . و هر دو اندر اين دنيا خداى را پرستند ، يكى اندر دريا و يكى اندر بيابان . و هر سالى به ايّام موسم حجّ به مكّه به يك جا گرد آيند و حجّ كنند و كس ايشان را نبيند جز آن كس كه ايشان

341