موسى چون آتش ديد بر سر درخت و كس را نديد ، موسى بترسيد و انديشناك شد . خواست كه باز گردد ، خداى عزّ و جلّ گفت : * ( نُودِيَ من شاطِئِ الْوادِ الأَيْمَنِ في الْبُقْعَةِ الْمُبارَكَةِ من الشَّجَرَةِ أَنْ يا مُوسى إِنِّي أَنَا الله رَبُّ الْعالَمِينَ 28 : 30 ) * . [ موسى ] بشنيد و خداى عزّ و جلّ او را بشنوانيد آن ندا به وحى گفتا : يا موسى ! من خدايم و خداى همه خلقم . [ a 54 ] موسى چون سخن خداى عزّ و جلّ بشنيد سجده كرد زيرا به دلش اندر يقين بود كه آن سخن خداى است و خداى تعالى موسى را به لطف تقريب كرد و چنين گفت : * ( يا مُوسى إِنِّي أَنَا رَبُّكَ 20 : 11 - 12 ) * . بدرستى كه من خداى توام . * ( فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوىً 20 : 12 ) * . و به پاى موسى اندر نعلين بود ، خداى عزّ و جلّ گفت :
نعلين بياهنج كه تو بر زمين پاك برى . الواد المقدّس يعنى المطهّر . [ و ] طوى نام وادى است .
و خداوندان اخبار چنين گويند كه آن نعلين از پوست خر بود ناپيراسته و پليد بود ، زيرا خداى تعالى گفت : نعلين بكن . و اين حديث اصلى ندارد زيرا كه موسى پاكتر از آن بود كه نعلين پليد اندر پاى كردى ، و ليكن آهختن نعلين معنى هيبت و عطيّه بود . خداى عزّ و جلّ خواست كه موسى رسم هيبت به حكم بندگى به جاى آرد تا جزاى آن قربت او را واجب شود ، تا چون او بندگى به هيبت نگاه دارد ، خداى تعالى به فضل خويش او را به بر خويش نزديك كرد و پاداش هيبت داشتن او را و بندگى كردن بسزا بدهد ، زيرا كه [ گفت ] : * ( فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ 20 : 12 ) * . و بدين باب اندر حكما را سخن بسيار است و خداوندان معرفت اندر اين سخن بسيار گفتند و ليكن نه از راه اين كتاب است و نه از علم خداوند اين كتاب . پس بدانكه خداى تعالى موسى را هم بدان مقام اطراف توحيد بر او راست كرد و شريعت او پيدا كرد تا موسى هر چه خداى خواست كه او بداند بدين باب از علم توحيد و از شريعت بر موسى تمام شد ، پس او را پيغمبرى داد و به فرعون فرستاد و آيت عصا و دست سپيد بنمودش .
امّا از معنى توحيد سه سخن گفت و اصول توحيد و دانستن خداى به ربوبيّت و به وحدانيّت و يگانگى همه اندر آن سه سخن است ، يكى چنين گفت : * ( إِنَّنِي أَنَا الله لا إِله إِلَّا أَنَا 20 : 14 ) * . و ديگر گفت : * ( إِنِّي أَنَا رَبُّكَ 20 : 12 ) * . و سديگر گفت : * ( إِنِّي أَنَا الله رَبُّ الْعالَمِينَ 28 : 30 ) * . و

283