و خداى عزّ و جلّ به بزرگى خويش اين ملك ما را داد و ما او را بدين سپاس داريم و بر همه نعمتها كه ما را داده است ، و از وى خواهيم تا ما را به سپاسدارى نيرو دهد و بر راه راست بدارد و دل ما را بر يقين بدارد تا ما بدانيم كه اين همه از وى است و بازگشت باز وى است ، و آگاه باشيد كه ملك را بر سپاه و رعيّت حقّ بود و رعيّت را نيز بر ملك حقّ بود و سپاه را نيز حقّ بود . امّا حقّ ملك بر سپاه آن است كه او را مطيع باشند و با دشمن او حرب كنند و او را نصيحت كنند اندر آن حرب تا دشمن را از او دفع كنند و پادشاهى بر وى نگاه دارند . و حقّ سپاه و رعيّت بر ملك آن است كه ايشان را روزيها بدهد و در وقت خويش بديشان رساند بىتأخير ، و ايشان ملك را چناناند چون پر و دم مرغ ، و مرغ بىپر و دم به كار نيايد . همچنين چون سپاه از ملك جدا شود آن ملك به كار نيايد ، و ملك را فرمان برند و جهان آبادان دارند و كشت و ورز كنند و درخت بنشانند و بنا كنند تا جهان آبادان بود ، و ايشان در خراج ملك دادن تأخير نكنند . و حقّ ملك بر رعيّت آن است كه بر ايشان داد كند [ b 49 ] و ستم نكند ، و خراج از ايشان به رفق و نرمى ستاند و بر ايشان دشخوار نكند و سخت نگيرد و ستمگاران را بر ايشان نگمارد و ايشان را كارى فرمايد كه توانند كردن ، و اگر ايشان را به كار آبادانى جهان اندر به كشت و ورز به درم حاجت آيد ، ملك ايشان را از خواستهء خويش يارى كند تا خراج او نشكند و قوت ايشان نشود . و اگر سالى از آسمان باران نيايد كه كشتها بر دهد ، آن سال خراج از ايشان بيفگند ، و اگر ديگر سال نيز خراج نبايد خواستن هم نخواهد تا ايشان بدان عمارت كنند ، و آنگاه نيز كه خراج خواهد ، چنان خواهد كه ايشان تباه نشوند .
و بدان كه ملك را ايدون بايد كه در او سه خصلت بود : يكى راستگوى [ بود و ] بايد كه دروغ نگويد ، و ديگر كه با سخاوت بود و بخيلى نكند ، و سديگر كه خشم نگيرد ، زيرا كه خلق خود زير دست اواند و دست او بر ايشان دراز است و هر چه خواهد با ايشان تواند كردن ، نبايد كه خشم را با خويشتن راه دهد كه خشم بر او تيزى افزايد و آن او را به هيچ كار نيست ، و هر چه خواهد بىخشم تواند كردن و تواند فرمودن . [ و ايدون ] بايد كه هر چيزى كه ملك را بود از نعمت و خواسته و

259