است كه گمان اشتراك و يگانه بودن دو نسخه دور از خردمندى است .
افزون بر استنباطها و دريافتهاى خود ، بجا است از ترديد پيشگام تحقيقات ادبى و تاريخى در ايران ، علَّامهء شادروان محمّد قزوينى ياد كنم . آنجا كه در تعليقات چهار مقالهء نظامى عروضى سمرقندى مصحّح خود از « توقيعات بلعمى » ياد مىكند مىنويسد :
« بلعمى ، يعنى ابو على محمّد بن محمّد بن عبد الله التميمى البلعمى متوفّى سنهء 383 ، وى وزير منصور بن نوح بن نصر بن احمد بن اسماعيل سامانى بود ، و هموست كه به فرمان پادشاه مذكور تاريخ طبرى را از عربى به فارسى ترجمه نمود . پدرش ابو الفضل محمّد بن عبد الله البلعمى وزير امير اسماعيل مؤسّس سلسلهء سامانيه ، و در سنهء 329 وفات نمود ، و غالبا پدر و پسر به يك ديگر مشتبه شوند ، و بلعمى منسوب است به بلعم كه شهرى بوده است در آسياى صغرى . . . » ( تعليقات چهار مقاله . ص 23 ) آن دانشمند بزرگوار ، يعنى علَّامهء فقيد قزوينى ، كه براستى نشانه هايى از اصابت و اصالت انديشه را در كارهاى علمى خود همواره باز نموده است ، راى پيشين خود را انتقاد مىكند و مىنويسد :
« ندانستم به چه دليل و مأخذ من مقصود مؤلَّف چهار مقاله را ، ابو على بلعمى گرفته‌ام نه پدرش ابو الفضل بلعمى ، و حالا دارم كمكم يقين مىكنم مقصود مؤلَّف چهار مقاله به احتمال بسيار قوى ابو الفضل بلعمى بوده است نه ابو على بلعمى . چه اوّلا ياقوت در معجم البلدان در ذيل « بلعم » ( 1 : 722 ) گويد ، ( دربارهء ابو الفضل ) « و كان من الادباء البلغا ذكرته فى اخبار الوزراء » . پس معلوم مىشود كه ابو الفضل معروف به ادب و بلاغت بوده است ، و ثانيا در طبقات الشافعيّهء سبكى ( 2 : 170 - 171 ) گويد « و لابى الفضل مصنّفات : كتاب تلقيح البلاغه ، و كتاب المقالات ، و الخ . . . » پس از اينجا هم معلوم مىشود كه وى ماهر و متخصّص در بلاغت بوده است ، و هرگز چنين اوصافى در حق پسرش ابو على جايى نديده و نشنيده‌ام . پس ابو الفضل بلعمى ظاهرا بل قطعا اولويّت دارد كه مراد مؤلَّف باشد بدون هيچ شكّ و شبهه نه پسرش ابو على

مقدمه 15