بيستگانىشان مداومتر است . با آنكه جبايتها و خراجها و اموالشان در خزانه ها كمتر است .
ويژگى عمدهء شيوهء زندگى در ما وراء النّهر بر سيادت اشراف زميندار استوار بود كه دهگان يا دهقان خوانده مىشدند . دهگانان خود را نگهبان معارف و مواريث فرهنگى مىدانستند .
گفتهء مقدسى گوياى اين ظريفه است كه اميران سامانى در پرسش و پرورش دانشمندان و شاعران و نويسندگان نمونه بوده‌اند ، و اين گروه را چندان گرامى مىداشتند كه از تقبيل و زمينبوس معافشان داشته بودند . و البته اين همه بر اثر استقرار نظم و قدرت حاكميّت و استوارى و آرامش مملكت به دست مىآيد .
در دوران امارت سامانيان ، چند خاندان وزارت پيشه بر سر كار بودند كه ادارهء ديوان بر عهدهء كفايت آنان باز بسته بود : جيهانى ، بلعمى ، عتبى و . . .
گردش كار چنان بود كه چون فردى از اين خاندانها به خشم و سخط امير گرفتار مىگرديد ، از آن خاندان ديگر فردى وزارت مىيافت ، و اين جايگزينىها استمرار داشت . و چه بسا پسر جانشين پدر مىگرديد ، اما همواره چنين نبود . سالها مىگذشت و پس از درگذشت وزير از خاندانى يا از چشم افتادن وى ، وزارت به همتاى او يا به اخلاف او مىرسيد .
اين وزيران خود عموما از مردان دانشور زمانه بودند و در مراتب فضل و ادب رتبت و الا داشتند و از آنان در كتابهاى ادب و تراجم احوال بارها به شايستگى ياد شده است . از اين ميان خاندان بلعمى اشتهارى وافر داشت .
خاندان بلعمى در بارهء تسميهء بلعميان به اين نام دو روايت در دست است . ياقوت حموى مىنويسد :
بلعم به فتح با و عين ، شهرى است در ديار روم ، و در نسب ابو الفضل

مقدمه 35