مصحّح شاعر نامدار ، استاد محمد تقى بهار ، ملك الشعرا ، رنج بسيار برد ، كوشيد تا از نگاشته هاى شادروان بهار دربارهء بلعمى يادداشتى بيابد . و سرانجام به مقاله‌اى از مرحوم بهار در مجلَّهء تمدّن ، سال اوّل ، شمارهء 5 و 6 برخورد كه به سال 1310 منتشر شده بود ، و همان را در مقدّمهء تاريخ بلعمى آورد .
از گفتار شادروان بهار پيدا است كه آن را به روزگارى فراهم آورده كه در كار آراستن تاريخ بلعمى بوده است . مرحوم بهار در اين گفتار چنين مىنويسد :
« چيزى كه اسباب تأسّف و تحيّر است آن است كه در تمام اين ده نسخهء خطى و يك نسخهء چاپى كه به نظر نويسنده رسيده و با دقت تمام آنها را مطالعه و مقابله كرده‌ام دو نسخه ديده نمىشود كه بتقريب شبيه به يك ديگر باشند ، و بتوان گفت كه آن دو از يك مأخذ حكايت مىكنند ، و هر نسخه‌اى چه در كم و زياد مطالب و سقطات ، و چه در اضافات يا اغلاط يا اختلاف عبارات به قدرى با نسخهء ديگر متفاوت است كه هر گاه خواننده صاحب مطالعه نباشد و به تصرّفات روز افزون هزار ساله توجّه نداشته باشد ، تصوّر بل حتم خواهد كرد كه اين كتاب را چند تن در فواصل قرون عديده ترجمه كرده‌اند ، و چون به اوّل هر نسخه نگاه كند و ببيند كه همهء نسخه ها از آن بلعمى است ، باز خواهد گفت بلعمى چند تن بوده‌اند ، و يا آنكه بلعمى اين ترجمه را به چند تن برگزار كرده است . چه متصوّر نيست كه يك نسخه كه از دست يك شخص بيرون آمده باشد ، اين اختلاف فاحش را دارا باشد . » ( تاريخ بلعمى ، تصحيح مرحوم بهار . به كوشش محمّد پروين گنابادى . صص 7 - 8 ) اينك كه سالهايى بلند از تحقيقات ادبى به شيوه‌اى علمى و بنيادين مىگذرد ، و دو سه تن از محقّقان صاحبنظر دربارهء اثر منسوب به بلعمى بذل اهتمام كرده‌اند و همگان به نتيجه‌اى يگانه رسيده‌اند ، تسميهء اثر و باز خواندن آن به نام بلعمى ناروا است ، و شايسته است نام درست اثر را - تاريخنامهء طبرى - بخوانيم و براى سفارشى كه امير سامانى ، منصور بن نوح به زبان ابو الحسن فائق خاصّه به بلعمى كرده است و از او درخواسته تا متن تاريخ طبرى را به فارسى برگردانند ، آن را منسوب به بلعمى بدانيم ، و نه حاصل كار او و ترجمهء او . اين اشارت به تصريح در مجمل التواريخ و

مقدمه 17