اينك كه مختصرى دربارهء چگونگى پيدايش علم تاريخ در ميان مسلمانان و انواع و شعب تاريخ ذكر شد ، برميگرديم بشرح و بيان كتاب تاريخ طبرى و نقل عقايد و گفتهء دانشمندان و مورخان بزرگ دربارهء اين كتاب :
ارزش تاريخ طبرى و چگونگى جمع آورى مطالب آن كتاب تاريخ طبرى از كتب بسيار سودمند است كه در تاريخ عمومى جهان و در تاريخ اسلام نوشته شده است . اين كتاب از نظر صحت و اتقان مطالب در تمام قرون اسلامى ، پس از مؤلف ، مورد استناد و استفادهء مورخان و مرجع افاضل و دانشمندان بوده است . تاريخ طبرى مشتمل است بر اخبار و حوادث پادشاهان و پيغمبران سلف و وقايع ايام و روزگار آنان از ابتداى اين جهان تا سال 302 هجرى [1] در حوادث و وقايع قبل از اسلام ، شرحى مبسوط و ممتع دربارهء سلسلهء پادشاهان ايران از ابتداى تاريخ ايران و ذكر تاريخ هر يك از سلسله‌ها و نام هر يك از پادشاهان مطابق كتب سير الملوك يا شاهنامه ايراد كرده است . دربارهء سلسلهء ساسانيان كه نزديكتر به زمان مؤلف بوده‌اند و مآخذ و روايات بيشترى دربارهء آنان در دست بوده است ، مفصلتر بحث كرده و مطالب اين قسمت روشنتر و سودمندتر است .
مصنف در آغاز كتاب پس از ذكر خطبه و ستايش آفريدگار دو جهان و مدح خاتم پيغمبران و خاندان و اصحاب و جانشينان آن بزرگوار چنين گفته است :
« خوانندهء اين كتاب بداند كه استناد ما بدانچه درين كتاب مىآوريم بروايات و اسنادى است كه از ديگران ، يكى پس از ديگرى ، بما رسيده و من نيز خود از آنان روايت ميكنم و يا سند روايت را بايشان ميرسانم نه آنكه در آوردن مطالب تاريخ استنباط فكرى و استخراج عقلى شده باشد . . . » چنانكه ملاحظه مىشود مؤلف كتاب كمال امانت و صداقت را از خود نشان ميدهد و نسبت بتاريخ امم و ملل قديمه كه جز نقل سينه بسينه از گذشتگان بايندگان

[1] در كشف الظنون تا سال 309 يعنى يك سال قبل از وفات طبرى نوشته شده است . )

51