نگيرد [1] . در ورقهء « معنى آزادى » مثال بوتهء گل را ذكر كرديم كه چگونه نبودن آزادى و ميدان براى تجلى و ظهور استعداد يك گل ، او را پژمرده و افسرده مىكند . آزادى شرط اصلى تجلى ذى حيات از بطون به ظهور و از خفا به شهود و از قوّه به فعل است .
انسان ، هم احتياج دارد به عوامل مثبت رشد كه عبارت است از تعليم و تربيت صحيح و شكوفان كننده و هم به امنيت جانى ، مالى ، حيثيتى ، فكرى و غيره و هم به آزادى فكرى ، اقتصادى ، سياسى ، قضايى و غيره . نقطهء مقابل آزادى ، اسارت و مقيد بودن و محبوس بودن است .
مانع براى انسان به دو صورت انجام مىگيرد . يكى به اين نحو كه به وسيلهء حبس و زندان و يا وسايل ديگر مانع آزادى فكرى ، اجتماعى او بشوند يعنى صاحب قدرت براى اينكه ميدان براى خودش خالى باشد ، رقيب را از ميدان خارج مىكند . مثلًا دو نفر هر دو صاحب زميناند ولى يكى براى اينكه زمين بيشترى داشته باشد ، ديگرى را به زور و يا حيله از تصرف در آن زمين مانع مىشود [2] . دوم اينكه صاحب قدرت با زور يا حيله ، نيروى فرد يا افراد ديگر را به نفع خود استخدام كند نه تنها مانع فعاليت آزاد او به نفع خودش مىشود بلكه نيروى او را هم به نفع خود استخدام و استثمار مىكند . درصورت اول سلب آزادى به صورت زندانى كردن صورت مىگيرد و در صورت دوم به صورت اسارت و بردگى ، و در هر دو صورت وسيلهء سلب آزادى گاهى زور است و گاهى حيله . همچنانكه بعد خواهيم گفت وسيلهء كسب آزادى نيز گاهى زور است و گاهى فكر و نقشه ، و شايد بشود گفت وسيلهء تحصيل آزادى همواره قدرت است توأم با فكر و نقشه .
آزادى بر دو قسم است : آزادى معنوى و آزادى اجتماعى . تكامل

[1] . همانطور كه در ورقه هاى « معنى آزادى » گفتيم آزادى مربوط به موانع فعل نيست ، مربوط است به موانع فاعل ، يعنى چيزهايى مانع ابراز فعاليت فاعل مىشود .
[2] . اين مثال صحيح نيست . در اين گونه موارد ظلم هست ولى سلب آزادى نيست .

95