را مىپذيرد ولى بخش دوم آن را نمىپذيرد ، زيرا انسان مركب است از عقل و نفس . ممكن است عقل بداند و بخواهد ولى نفس اطاعت و پيروى نكند . عليهذا اصلاح انسان به دو چيز وابسته است : آموزش كه به عقل و تكميل آن مربوط مىشود و ديگر پرورش كه نفس را با تعويدها و ايجاد ملكات فاضله و طرد ملكات رديه مطيع عقل مىسازد . اخلاق علمى اسلامى مثل اخلاق ابن مسكويه بر همين اصل مبتنى است .
طبق نظر سقراط ، در انسان جز ميل به فضيلت نيست و انسان تنها به علت جهل به سوى رذيلت منحرف مىشود . در اين نظريه هيچ گونه تضادى در ساختمان انسان فرض نشده است . ولى طبق نظريهء ارسطويى ، عامل ديگرى غير از جهل در كار است كه به نفس مربوط است و آن عامل تن پرورى و تن آسانى است و هرچه به شؤون جسم انسان مربوط شود . در اين نظريه به نوعى تضاد در ساختمان درونى انسان تكيه شده است . شخصيت روحى انسان مركب است از عقل و نفس . يكى ميل به بالا دارد و ميل به كسب فضايل و تشبه به ملائك و ديگرى ميل به پايين و تسفّل .
< شعر > جان گشاده سوى بالا بالها تن زده اندر زمين چنگالها ميل جان اندر ترقى و شرف ميل تن در كسب اسباب و علف < / شعر > ج . نظريهء ديگر نظر عرفاست كه عنصر سومى وارد روح مىكنند و آن عنصر عشق و محبت به عالم قدس است . از نظر عرفا عقل كارى جز درك فضايل ندارد و صرفاً روشنايى است نه حرارت و اميد . از عقل اميد و آرزو و حركت برنمى خيزد . پس براى ساختن انسان و جلوگيرى او از آنچه انحراف ناميده مىشود ، تنها عقل و تعويد نفس بر اطاعت از عقل كافى نيست . بعلاوه ادراكات عقل در زمينهء حكمت عملى ، همه ادراكات اعتبارى است و تاحدودى نسبى ، لذا استحكام و اعتبار زيادى ندارد .
طبق نظر سقراط نيازى به ايجاد يا تقويت نيروى حاكم بر انسان نيست ، و طبق نظر ارسطو نيروى حاكم بر انسان عادات و ملكاتند كه

513