ثانياً خاصيت ايمان مذهبى اين است كه مذهب نوعى توجيه جهان است كه پيروى از ايده و آرمان مذهبى امرى موافق با طبيعت جهان مىگردد نه بر خلاف جريان خشك و مادى و لايشعر جهان . انسان خود را به روح جهان و جهان را با روح خود متصل مىبيند [1] و ايندو را هماهنگ احساس مىكند . احساس تنهايى و غربت انسان را از بين مىبرد . بنا بر جهان بينىهاى مادى ، انسان بايد غاياتى براى كارهاى انسانىاش خلق كند تا كارش براى خودش قابل توجيه باشد ، بر خلاف جهان بينى مذهبى كه غايات مطلوب در خود جهان وجود دارد . علت امر همان است كه ويليام جيمز گفت كه دنياى مذهب ، هم از نظر قيافه با دنياى مادى متفاوت است و هم از نظر عناصر كه در ساختمان عالم به كار رفته است .
بعلاوه ، همچنان كه در ورقهء « دين و مذهب ، جهان بينى مذهبى و جهان بينى غيرمذهبى » گفتيم ، ايمان غيرمذهبى صددرصد جنبهء ايده آليستى و فكرپرستى دارد نه جنبهء واقعيت پرستى و رئاليستى . تنها ايمان مذهبى است كه واقعاً بر يك جهان بينى منطبق بر ايمان استوار است . پس خصوصيت ديگر ايمان مذهبى اين است كه بر يك جهان بينى استوار است كه منطبق با اين ايمان است تنها اين نيست كه خوب است چنين بود و بايد چنين بود ، بلكه اين است كه جهان چنين است . وقتى كه روشن شد كه جهان مثلًا بر حق و عدالت و عكس العمل خوب و بد و بر بقا و جاودانى و بر آگاهى نيروى مدير عالم است ، خود به خود نتيجه گيرى منطقى آن طرز تفكر همان ايمان است اما در جهان بينى غيرمذهبى ، همهء ايده ها و ايمانها امر است و تكليف است و فرمان است و انشاء است .
بعلاوه ، همچنان كه در ورقه هاى « نظر دانشمندان دربارهء دين » نقل كرديم ، اريك فروم و ديگران معتقدند كه امكان ندارد انسان از نوعى

[1] . به عبارت ديگر ، ميان آرمان خود و آرمان جهان هماهنگى مىبيند اولًا براى جهان مانند خود آرمان قائل است و ثانياً ميان آرمان خود و آرمان جهان هماهنگى مىبيند .

483