لحاظ انسانى نه تنها نهضتى نشد بلكه تخريب اساسهاى رفيع و عالى و شكوهمند شد و بس . از نظر علمى ، نه فلسفى ، هر چند براساس خرابه هاى قدما كاخهاى عاليتر و بهترى ساختند ، بر خلاف كاخ انسانيت و معنويت كه خراب كرد بدون آنكه بتواند به جاى آن بسازد .
يا بايد انسان - دوست باشيم يا انسانيت - دوست :
50 . انسان دوستى و فلسفهء بشردوستانه يعنى چه ؟ آيا معنى انسان دوستى ، شخص انسان دوستى است ؟ پس هر عاشقى كه معشوق خود را دوست دارد انسان دوست است . و يا اينكه همهء انسانها را اعم از خوب و بد ، صالح و طالح ، ستمگر و عادل ، عفيف و ناپاك همه را يكسان [ دوست ] داشته باشيم ؟ و يا انسان دوستى يعنى انسانيت دوستى و انسانيت دوستى يعنى راه انسانيت و هدف انسانيت را در خلقت ، و كمال انسانيت را دوست داشته باشيم ؟ على دوستى انسان دوستى است ، زيرا هيچ كس على را به خاطر شخصش دوست نمىدارد ، به اين جهت دوست مىدارد كه او تجسمى بود از انسانيت . او عالم بود ، حق پرست بود ، پاك بود ، شجاع بود ، حرّ بود ، خصم ظالم و عون مظلوم بود ، عادل بود ، از خود گذشته بود ، پرهيزكار بود ، بندهء حق بود ، دوست حق بود ، استثمارگر نبود ، تنبل نبود ، راحت طلب نبود ، مجاهد بود .
يا بايد انسان دوست بود و يا انسانيت دوست . لومومبا و چومبه هر دو انسانند ، يزيد و امام حسين هر دو انسانند ، ولى در دو قطب مخالف قرار گرفته‌اند . اگر اين دو قطب را دوست [ داشته ] باشيم معنىاش اين است : ما نسبت به انسانيت و ضدانسانيت بىتفاوتيم ، پس انسانيت دوست نيستيم .
اسلام انسانيت - دوستى دارد نه انسان دوستى :
يك نكته اساسى در اسلام اين است كه مكتب انسانيت دوستى است نه مكتب انسان دوستى . هومانيسم [1] انسان دوستى است و صلح كل است و اين ضد انسانيت دوستى است .

[1] . مگر آنكه بگوييم بايد انسان دوست بود به اين نحو كه انسانها را به سوى انسانيت سوق بدهيم ، و اين بازگشتن به انسانيت دوستى است .

403