حق و باطل و صحيح و خطاست . اين اغراق درباره واقعيت انسان نيست ، بلكه تفريط در نفى واقعيت اشياء ديگر است ، بلكه درواقع نفى ارزش واقع نمايى آيينهء فكر و درك انسان است . همه مكتبهايى كه واقع نمايى آيينهء ادراك انسانى را نفى كرده‌اند يكى از ارزشهاى حقيقى انسان را نفى كرده‌اند نه اينكه در ارزش انسان زياده روى كرده‌اند .
17 . در مكتب انسانيت يك بحث اين است كه ما اگر بخواهيم انسان واقعى باشيم به چه مكتبى بايد بپيونديم .
آيا انسان ماشين است ؟ :
18 . مسائل انسان : .
الف . آيا انسان نوعى ماشين است ؟ يك صنعت است ؟ فقط يك سازمان متشكلتر از ساير ماشينهاست ، نظير آپولو نسبت به يك ساعت و يا يك دوچرخه ؟ يا در ذات و ماهيت اين و در آشيانهء اين پيكر حقيقتى كه شرافت عين ذات اوست وجود دارد ( فرق كمال و كرامت ، سخنرانيهاى جهان بينى الهى و جهان بينى مادى ) .
انسان و وجدان اخلاقى :
ب . آيا در انسان وجدان اخلاقى وجود دارد ، يك الهام درونى در او هست كه طبعاً راهنماى نيك و بد است و لااقل قاضى خوب و بد است يا نه ؟ ( ر . ك : ورقه هاى « عدالت و حكومت » ) .
انسان و تنازع بقا :
ج . آيا تنها اصل حاكم بر زندگى بشر تنازع بقاست و تعاون نتيجه ضرورى تنازع است ، يا اينكه تعاون خود اصلى اصيل است بر زندگى بشر ؟ .
انسان و هدف از خلقتش :
د . آيا انسان خود مولود تغييرات تصادفى است و بىهدف به وجود آمده است يا طبيعت به سوى انسانيت تكاپو كرده است ؟ .
عامل محرك انسان :
ه . قوه محركه اصلى در وجود انسان آيا تنها عامل جنسى و يا عامل اقتصادى و يا عامل برترى طلبى است ؟ .
19 . جمله مولى : * ( رحم الله امرأ علم من اين و فى اين و الى اين . ) * كرامت انسانى :
20 . مسأله كرامت و شرافت انسانى :
< شعر > من يَهُن يسهل الهوان عليه ما لجرح به ميت ايلام < / شعر >

383