أمّا إذا مَا ابْتَليه . . . ) * كا . * ( ثُمَّ رَدَدْناه أسْفَلَ سافِلينَ . ) * ( تمام مذمتها متوجه انسان منهاى ايمان است ، به عبارت ديگر انسان جدا از خدا . از نظر اسلام انسانى كه ايمان ندارد و خدا را گم كند خود را گم كرده است و حقيقت گمراهى همين است و چنين انسانى بدترين جنبنده هاست . ) .
كب . * ( وَلَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثيراً من الْجِنِّ وَالإنْسِ لَهُمْ قُلوبٌ لا يَفقَهونَ بِها وَلَهُمْ أعْيُنٌ لا يُبْصِرونَ بِها وَلَهُمْ اذانٌ لا يَسْمَعونَ بِها اولئِكَ كَالاْءنْعامِ بَلْ هُمْ أضَلُّ اولئِكَ هُمُ الْغافِلونَ . ) * اعراف ، 179 .
اين آيه و آيهء « إنَّ الإنْسانَ لَفى خُسْرٍ إلَّا الَّذينَ امَنوا وَعَمِلُوالصّالِحاتِ » آيه جمع ادلَّه‌اند ، يعنى روشن مىكنند كه مدح و ذم قرآن متوجه چيست .
3 . آيا آنچه انسان [1] مدح شده است مربوط است به سرشت و استعداد ، و آنچه مذمت شده است مربوط است به اختيار سوء او و به عصيان او و به منزله شلاقى است بر پيكر او كه چرا كوتاهى مىكنى ؟ آيا تعريفها ناظر است به « لَقَدْ خَلَقْنَا الإنْسانَ فى أحْسَنِ تَقْويمٍ » و مذمتها به « ثُمَّ رَدَدْناه أسْفَلَ سافِلينَ » و يا انسان موجود دو سرشتى است و در اصل سرشتش تضاد وجود دارد [2] ؟ .
4 . * ( الصورة الانسانية اكبر حجج الله على خلقه و هى الكتاب الذى كتبه بيده . ) * ( منسوب به امام صادق ، رجوع شود به ( اسرارالحكم ) ) .
5 . * ( ان الله خلق آدم على صورته . ) * 6 . منسوب به جامى است :
آدمى ، كون جامع :
< شعر > حد انسان به مذهب عامه حيوانى است مستوى القامه پهن ناخن برهنه پوست ز موى به دو پا رهسپر به خانه ز كوى هر كه را بنگرند كاينسان است مىبرندش گمان كه انسان است < / شعر >

[1] . جواب اين سؤال در ورقه هاى « مدح و ذمّ انسان در قرآن » داده شده است .
[2] . در [ بند « كا » ] جواب اين سؤال آمده است .

342