بحث دو فايده حاصل مىشود : يكى اينكه خود ما كه خود را مسلمان مىدانيم ، بهتر مىتوانيم بفهميم مسلمان نمونه يعنى چه و ضرورت اصلاح تصور خود را درباره مسلمان نمونه و انسان كامل درك مىكنيم . ديگر اينكه مىتوانيم مقايسه اى ميان مكتب اسلام و ساير مكتبها درباره انسان ايده آل كه هدف تربيت مكتبهاى عملى و ايدئولوژيهاست به عمل آوريم .
10 . گفتيم انسان ايده آل يعنى انسان آرزويى ، اصطلاحى است اروپايى . آنچه در اصطلاح عرفاى ما آمده انسان كامل است . اكنون مىگوييم مولوى در غزل معروف خود تعبيرى دارد كه مفهوم انسان آرزويى را دارد ، آنجا كه مىگويد :
< شعر > بنماى رخ كه باغ و گلستانم آرزوست بگشاى لب كه قند فراوانم آرزوست زين همرهان سست عناصر دلم گرفت شير خدا و رستم دستانم آرزوست دى شيخ با چراغ همى گشت گرد شهر كز ديو و دد ملولم و انسانم آرزوست < / شعر > داستان ديوژن كه روز روشن چراغ دردست گرفته و مىگفت به دنبال انسان مىگردم ، دليل بر اين است كه از قديم الايام انسان آرزويى يعنى انسان آنچنانكه بايد نه آنچنانكه هست ، انسان الگو و نمونه در انديشه دانشمندان بوده است .
11 . گفتيم قدرت يكى از عوامل و مشخصات است . اسلام كه به قول ويل دورانت هيچ دينى مانند او دعوت به قدرت نكرده است ، آنجا كه از « قاتِلوا فى سَبيلِ الله الَّذينَ يُقاتِلونَكُمْ » و از « وَأعِدّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ من قُوَّةٍ ) * . . . » و از « فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدوا عَلَيْه بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ » دم مىزند نمىگويد اگر به طرف راست شما سيلى وارد شد طرف چپ را پيش آوريد ، نشان مىدهد كه دين قوّت است .
سعدى اشتباه كرده كه مىگويد :
< شعر > من آن مورم كه در پايم بمالند نه زنبورم كه از نيشم بنالند چگونه شكر اين نعمت گزارم كه زور مردم آزارى ندارم < / شعر > بايد مىگفت :
< شعر > نه آن مورم كه از نيشم بنالند نه زنبورم كه از نيشم بنالند < / شعر >

322