حاكم فيلسوف در كشور وجود انسان متحقق گردد ( از جنبه عقل عملى ) .
راه فيلسوف از نوع انديشه و مفهوم و يك سلسله تصورات و تصديقات است . فيلسوف در جهان انديشه قدم برمىدارد و از انديشه اى به انديشه اى مىرسد . اما راه عارف از نوع تطورات و تحولات و فتوحات قلبيه است و عارف به سراسر وجودش از كثرت به وحدت و از نفس به حق گام برمىدارد . مركب حكيم عقل است و مركب عارف عشق .
8 . اكنون اين بحث پيش مىآيد كه كدام يك از اين نظريات با روح اسلام وفق مىدهد . اسلام دينى است كه هم به حقيقت و هم به حكمت و هم به عدالت و هم به محبت و خدمت و هم به زيبايى و هم به قدرت و هم به عبادت اهميت فراوان داده است .
9 . اولين بحث اين است كه اساساً آيا ايمان [1] كه در اسلام آمده يك تصديق و اعتراف ساده است [2] ، نظير تصديق محرك اول ارسطو است يا چيزى بالاتر از اعتراف اجمالى به وجود صانع و خالقى است . حقيقت اين است كه ايمان قرآن نزديك است به عرفان عرفا ، يعنى حقيقت و حق را يك چيز دانستن و غير او را باطل بالذات شمردن . اسلام كه مىخواهد به خدا ايمان بياوريم يعنى او را حقيقت بدانيم و غير او را لاشئ و باطل ، پس ايمان اسلام چيزى بالاتر از تصديق به وجود خالقى غيرمخلوق و رازقى غيرمرزوق و محركى غيرمتحرك است .
مسأله ديگر اينكه اما آيا ايمان از نظر اسلام هدف است يا وسيله ؟
( رجوع شود به ورقه هاى « يادداشت انسان كامل ، مكتب عقل » ) .

[1] . رجوع شود به ورقه هاى « انسان كامل ، مكتب عقل » كه بحث مستوفايى شده .
[2] . و به قول بعضى يك ذهنيت است و جنبه عينى ندارد .

296