محروم مىكرد .
10 . راجع به انسانيت از ديدهء على عليه السلام در دو قسمت بايد بحث كنيم : يكى انسانيت در ديدهء فكر و انديشه و عقل على و ديگر انسانيت در ديدهء دل و احساسات على .
در قسمت اول بايد ببينيم على درباره انسان چگونه مىانديشيده است . مثلًا به طبيعت انسان خوشبين بوده يا بدبين ؟ مقام او را در ميان موجودات چه مقامى مىدانسته است ؟ چه چيز را لايق مقام انسانيت مىدانسته است و چه چيز را لايق مقام انسان نمىدانسته است ، و بالاخره « خود » انسانى را چه نوع خودى مىدانسته است ؟ .
در اين قسمت على همان كلمات و تعبيرات را به كار مىبرد كه قرآن به كار برده است از قبيل نفخهء الهى ، اصطفا ، غايت خلقت بودن و غيره .
على انسان را برگزيده مىداند و براى او مقام و الا و ارجمندى قائل است . على به طبيعت انسان خوشبين است نه بدبين . على انسان را اشرف مخلوقات مىداند . على مقام انسانيت را از اينكه به دنائتهاى مادى بچسبد بالاتر مىدانسته است .
اين جمله منسوب به ايشان است : * ( دواؤك فيك . . . رحم الله امرأ علم من اين [1] ) * .
در قسمت دوم يعنى انسان در ديدهء دل و احساسات ، على مقام فوق العاده حساسى دارد .
- على شيفته انسانيت ، عدالت ، حق ، آزادى ، راستى ، امانت [ است . ] .
- على براى انسانها احساس مسؤوليت مىكرد .
- على ميان خوارج و اصحاب معاويه تفاوت قائل بود .

[1] . جمله هاى معروف : « فبعث . . . ليستأدوهم ميثاق فطرته و يذكَّروهم منسىّ نعمته و يثيروا لهم دفائن العقول » كاملًا مىرساند كه على درباره خود انسانى و من انسانى چه جور مىانديشيده و تا چه حد مىخواسته انسان را به ذات خويش آگاه كند .

279