مجموعهء دو چيز جدا از يكديگر است ، بلكه به معنى اينكه اين سلب و ايجاب ، . . . به يكديگر وابسته و پيوسته است ، از يكديگر تفكيك پذير نيست تا آن سلب و نفى و عصيان نباشد آن ايجاب و اثبات و تسليم و ايمان پيدا نمىشود ، و برعكس آن سلب و نفى و عصيان كه عبارت است از روح آزادى واقعى بدون آنكه متكى به آن اثبات و ايمان باشد ميسر نيست تا « الَّا الله » به عنوان تكيه گاهى عظيم براى روح بشر اتخاذ نشود ، دعوى آزادى و عصيان و تمرّد و نفى و سلب دروغ است ، عين اسارت است .
ولى در ميان عبوديتها تنها عبوديتى كه سبب اسارت و محدوديت و بسته شدن نمىشود بندگى خداست . اين بندگى است كه عين آزادى [ و ] حركت و تجلى و پرواز است ، زيرا خداوند فقط معطى است نه آخذ .
شعار اولى اسلام تحت عنوان « قولوا لا إله الَّا الله تفلحوا » خيلى عجيب است . سنايى مىگويد :
< شعر > شهادت گفتن آن باشد كه هم ز اوّل بياشامى همه درياى هستى را بدان حرف نهنگ آسا نيابى خار و خاشاكى در اين ره چون به فرّاشى كمر بست و به فرق استاد در حرف شهادت لا چو لا از حد انسانى فكندت در ره حيرت پس از نور الوهيت با لله آى از الَّا چه مانى بهر مردارى چو زاغان اندر اين پستى قفس بشكن چو طاوسان يكى بر پر بر اين بالا عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد كه دارالملك ايمان را مجرد بيند از غوغا عجب نبودگر از قرآن نصيبت نيست جز نقشى كه از خورشيد جز گرمى نبيند چشم نابينا < / شعر >

123