گل را فرض كنيد در زمين آماده و مرطوب باغچه كشته‌ايد . شرايط براى پهن شدن و نيروگرفتن ريشه مساعد و موجود است . بها و رونق ، جمال و شكوه برگهاى عطرآگين چنين گلى چشم دل شما را روشن و مشام جانتان را معطر مىسازد . » .
آزادى براى زمينهء رشد عقلى و فكرى :
رشد عقلى و فكرى و ترقى سطح شعور و ادراك هر قومى نيز دائرمدار ميزان آزادى تفكر و امكان تبادل فكر و نظر آن قوم است [1] نبودن آزادى و تمركز قدرت در يك نقطه طبعاً سبب پيدايش جماعتى به نام اطرافى مىشود كه گرد مركز قدرت جمع مىشوند و با مداهنه و تملق كه خوشايند طبيعت آدمى است ، كسب قدرت و درنتيجه تحصيل قدرت و نفوذ مىكنند و امور را طبق دلخواه و منفعت خود مىچرخانند . در چنين جامعه اى به جاى اينكه تقوا و لياقت سبب ترقى و ترفيع باشد ، نزديكى به مركز قدرت پايه و اساس همه چيزاست .
فرق تربيت ، امنيت ، آزادى :
همانطور كه در ورقه هاى « آزادى معنوى » گفته‌ايم ، رشد و تكامل موجود زنده ، هم نيازمند است به شرايط تربيتى و هم به امنيت از ناحيهء امورى كه حيات و يا شرايط و مواهب حيات را تهديد مىكند و هم به آزادى يعنى اينكه مانع در كار نباشد .
ولى مطلق عدم المانع به اصطلاح فلسفى آزادى نيست [2] ، دو شرط دارد تا آزادى اطلاق شود . يكى اينكه آن مانع قبلًا وجود داشته و سپس آزادى از آن حاصل شده و يا اينكه شأنيت گرفتارى در قيد و بند آن وجود دارد و در عين حال انسان خود را از آن بر كنار داشته است [3] .
فرق ميان موانع فعل و موانع فاعل در .
مفهوم آزادى :
دوم اينكه در مورد هر مانعى يعنى عدم هر مانعى آزادى نيست ، مثلًا موانع فعل از قبيل يك سيل كه مانع عبور از رودخانه است ، نبودن آنها آزادى نيست ، بلكه در مورد موانع فاعل يعنى چيزهايى كه قواى

[1] . پس فلسفهء آزادى عبارت است از محيط مساعد براى رشد عقلى و فكرى .
[2] . ر . ك : كتاب ( جهانى از خودبيگانه . )
[3] . يعنى مفهوم رهايى و زنجير پاره كردن و يا تسليم زنجيرهاى موجود نشدن در مفهوم آزادى اخذ شده است .

116