إسم الكتاب : يادداشتهاى استاد مطهرى ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 516)

چنان كه با ايجاد دارالسلام كه مركز واقعى آن قرآن بود - نه شام و نه عراق - تعصبات قومى و نژادى را با يك نوع جهان وطنى چاره كرد ، و در مقابل تعصبات دينى نصارى و مجوس ، تسامح و تعاهد با اهل كتاب را توصيه كرد و علاقه به علم و حيات را . ثمرهء اين درخت شگرف - كه نه شرقى و نه غربى - بعد از بسط فتوح اسلامى حاصل شد و توسعه و ترقى آن مخصوصاً تا وقتى بود كه مشكلات سياسى ، تساهل و تسامحى را كه اسلام بر خلاف دنياى بيزانس و ايران به آن اجازهء رشد مىداد از بين نبرده بود .
درواقع رنسانس اروپا از وقتى آغاز شد كه قدرت كليسا به نفع تعصبات قومى و محلى فروكاست ، در صورتى كه تمدن اسلامى فقط از وقتى به ركود و انحطاط افتاد كه در آن تعصبات قومى و محلى پديد آمد و وحدت و تسامحى كه در آن بود از ميان برد .
اين تسامح نسبت به اهل كتاب كه نزد مسلمين « اهل ذمّه » و « معاهد » خوانده مىشدند مبتنى بر يك نوع همزيستى مسالمت آميز بود كه اروپاى قرون وسطى به هيچ وجه آن را نمىشناخت . پيغمبر فرمود هركس بر معاهدى ستم كند يا نيروى بيش از طاقت تكليف نهد ، در روز قيامت من با او داورى خواهم داشت . اين تسامح با اهل كتاب سبب مىشد كه آنها در قلمرو اسلام غالباً خود را در امنيت و آسايش حس كنند ، چنان كه نصارى در بيزانس به وسيلهء كليساى رسمى مورد تعقيب واقع مىشدند ، در قلمرو مسلمين پناه مىجستند . قرائن بسيار حاكى است كه نسطوريها ظهور مسلمين و اعراب را به منزلهء نجات از يوغ كليساى ملكايى تلقى مىكردند . . . اين سعهء صدر و تسامح مسلمين از اسباب عمده بود در ايجاد رفاه و آسايش كه تمدن و فرهنگ انسانى بدان نياز دارد . » .
. . . ص 69 :
« قضاوتى كه كنت دوگوبينو راجع به رفعت و علوّ اين حالت مسلمين دارد مورد تصديق و تأييد تاريخ اسلام و گذشتهء مسلمين است . وى

111