ايمان به گفته هاى پيغمبر يا به آثار گناهان و واجبات 1 . معمولًا ما وقتى كه ايمان را معنا مىكنيم ، مثلًا مىگوييم ايمان به اسلام يا قرآن پيغمبر اين است كه اعتقاد داريم كه اسلام و قرآن و گفتهء پيغمبر حق است و از جانب خداست ، و در اين جهت نمىتوانيم بين يك نوع علاقه و عادت و تلقينى كه در ما هست با ايمان و تصديق حقيقى فرق بگذاريم بلكه بين اظهار سرسرى و طوطى وارى با ايمان واقعى فرق نمىگذاريم و يك سلسله اعمال و تظاهرات را كه هزار نوع ريشهء روحى دارد ، اينها را دليل بر ايمان مىگيريم .
بهترين دليل ايمان اين است كه ما به گفتهء پيغمبر ايمان داشته باشيم به اين معنى كه به اثر دستورهاى پيغمبر ايمان داشته باشيم و واقعاً همان طورى كه به يك طبيب و آثار گفته هاى او ايمان داريم به آثار گفته هاى پيغمبر ايمان داشته باشيم . به طور مسلم واجب و حرام و مكروه و مستحب همه اثر دارند ، گناهان را مخصوصاً بدانيم كه اثر

493