بلكه مقصود اين است كه لااقل بايد نام و خصوصيّت‌هاى وى در تعداد قابل توجهى از آن كتاب‌ها آمده باشد . ( 1 ) شايد كتاب « الجواهر المضيئه » تنها كتاب ( غير عرفانى ) باشد ( تا حدودى كه ما بررسى كرديم ) كه در قرن هفتم تأليف شده و از شمس نام برده ، و او را با الفاظ احترام آميز ياد كرده است . ( 2 ) اين كتاب كه شرح احوال فقيهان حَنَفى را به ترتيب زمانِ وفات آنها طبقه بندى كرده است ( ظاهراً براى اولين بار ) ، در ضمن سرگذشت زندگى مولوى ، اشاره‌اى به قضيّه ملاقات شمس و مولوى دارد . ليكن مطالب و قضاوت مؤلّف ظاهراً برپايه محكمى استوار نيست و بيشتر متّكى به شايعه است . زيرا سخنانى كه اين كتاب درباره وضعيّت مولوى بعد از ملاقات با شمسدارد ، با واقعيّتهاى تاريخى سازگار نيست .
دانش شمس بررسى نبوغ شمس از ديدگاه معاصران در بخش پيشين گذشت . اينك بررسى دانش شمس با توجّه به سخنان وآثار وى . مقالات شمس ، آيينه نسبتاً خوبى براى شناسايى و ارزيابى علم و دانش و شخصيت شمس تبريزى است . ( 3 ) از سخنان وى در اين كتاب و همچنين كتابهاى ديگر ، كه مريدان

1 - لازم به ذكر است كه برخى از كتابهاى نامبرده به فهرست اعلام آن مراجعه شده و برخى مستقيماً مورد مطالعه قرار گرفته و برخى نيز به تتبّع افراد ماهرى چون آقاى فروزانفر اعتماد شده است . حتّى بسيارى از كتابهاى تاريخى و تراجم كه در اوائل قرن هشتم نوشته شده ، و برخى از آنها نام مولوى را ذكر كرده‌اند . مانند : مسامرة الاخبار و مسايرة الاخيار تأليف كريم آق سرايى ( قابل توجّه است كه نويسنده اين كتاب چنان كه از نام او برمى آيد اهل « آق سرا » است كه نزديك قونيه مىباشد ) ، تاريخ گزيده تأليف حمدالله مستوفى ، جامع التواريخ تاليف رشيدالدين همدانى ، نيز همين وضعيّت را دارد . 2 - در اين زمينه برخى از مؤلفين به ويژه آقاى فروزانفر تتبّع وسيعى نموده‌اند . 3 - كتاب مولانا جلال الدين در مورد مقالات شمس مىنويسد : اين كتاب از سخنان عارفانه شمس الدين تبريزى و از مباحثات او با مولانا و ماجراهاى فكرى او با صوفيان به وجود آمده است . اين كتاب يا به همّت گروهى كه سلطان ولد - پسر مولانا - در رأس آنان بود ، گردآورى شده است و يا تنها به پاى مردى اين فرزند برومند مولانا تدوين گشته است ص 59 .

76