ترجمه سوره را موافق مذهب سنيان كرده كه [ حضرت ] رسول ( صلى الله عليه وآله و سلم ) عبوس كردند بر ابن اُمّ مكتوم ، كه از اعماى مؤمنين بود ، به جهت رضاجويى منافقين از قريش و عرب ، و همه عتابات تا آخر سوره بر پيغمبر است . و حال آنكه عتاب بر منافقين است مىگويد :
احمدا ديدى كه قومى از ملوك * مستمع گشتند گشتى خوش كه بوك تا آنكه مىگويد :
احمدا نزد خدا اين يك ضرير * بهتر از صد قيصر است و صد وزير ( 1 ) بارى از سنيان اين گونه نسبتها به انبياء عجب نيست .
در صفحات بعد مدح با جماعت بودن را مىكند و مذمّت از ياران بريدن ، و مدح با شيخ بودن و مذمت خودسرى . ليكن هر كس آگاهى دارد مىداند غرضش استحكام اجماع سنيان و پيروى مريدى صوفيان است .
در صفحه پنجاه و نهم حكايت مباحثه معاويه را با ابليس لعين بيان مىكند ، كه معاويه را از خواب بيدار كرد ، گفت چرا مرا بيدار كردى ؟ گفت به جهت آنكه وقت نماز است ، معاويه گفت دروغ مىگويى ، تا آنكه معاويه بر ابليس غالب شد و دروغش را ظاهر كرد چند ورق اينها را ذكر مىكند و در اين اثناء اثبات كامل ايمان ابليس را بيان مىكند ( 2 ) ، چنان كه آن مذهب محى الدين رئيس صوفيان سنى است . و هر عاقلى مىداند كه هرگز اين مقامات از براى معاويه نبود ، كه بر اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) ياغى و طاغى شد كه آن حضرت به اتفاق امت امام عادل بود .
و در صفحات تا آخر جلد ثانى همه جا مذهب وحدت وجود را مىپرورد ، تا آنكه در صفحه هشتاد و سيّم و چهارم حكايت آن چهارنفرى را مذكور مىنمايد كه يك درهم داشتند و همگى مىخواستند انگور بخرند ، ليكن زبان يكديگر را

1 - مثنوى ، دفتر دوّم ، 2070 و 2076 . 2 - مثنوى ، دفتر دوّم ، 2604 به بعد .

548