چو ممكن گرد امكان برفشاند * در او چيزى بجز واجب نماند و عين وحدت موجود است كه اساس بيشتر نحله‌هاى تصوّف است .
بهرحال بنابر مذاق مثنوى اين آشتى اختصاص به فرعون و موسى ندارد ، بلكه ابراهيم و نمرود و ديگران را نيز شامل مىشود ، و خلاصه اين كلمات ريشه در كلام امثال محيى الدين دارد كه در اوّل فتوحات مىگويد : سبحان الذى اظهر الاشياء و هو عينها . ( 1 ) منزّه است كسى كه اشياء را ظاهر گردانيد در حالى كه او عين آنها است .
و در جامع الشتات به اين عبارت نقل كرده است : سبحان من خلق الاشياء و هو عينها . كه به نظر مىرسد ناسخ خواسته قدرى اصلاح كند ، امّا عبارت اوّل با مذهب وحدت موجود سازگارتر است ، و در نسخه چاپى كه من ديدم نوشته بود : الحمدللّه الذى أوجد الاشياء عن عدم و عدمه ، و اين با گفته خود محيى الدين كه مىگويد : عارف كسى است كه خدا را در همه چيز ببيند ، بلكه او را عين هر چيز ببيند مخالف است .
و امّا مخالفت اشعار مثنوى با قرآن معلوم است ، لكن براى آنكه بيشتر هذيانات او واضح شود قسمتى از آيات مربوط به فرعون را مىآوريم .
خداوند مىفرمايد :
وحاق بآل فرعون سوء العذاب . الناريعرضون عليها غدوّاً و عشيّاً و يوم تقوم الساعة ادخلو آل فرعون اشدّ العذاب . ( 2 ) « و فرود آمد به پيروان فرعون مصيبت عذاب . آتش كه عرضه مىشوند بر آن صبح و شام و روزى كه قيامت برپا شود داخل كنيد آل فرعون را در شديدترين عذاب . » اين سرگذشت اطرافيان فرعون است ، چه رسد به عامل گمراهى آنان يعنى فرعون كه عذاب ديگران هم به گردن اوست .

1 - خيراتيه 2 / 420 . 2 - سوره مؤمن آيه 45 - 46 .

383