در شرح مثنوى بديع الزمان فروزانفر به نقل از تذكرة الشعراء چنين نوشته است : محضرها پرداختند ، و روش او را در پرستش شمس و رقص و سماع مخالف طريقت مىپنداشتند . ( 1 ) از كتاب نى نواز اوّل در سابق نقل شد كه شمس گفت : « من در خراسان در هنگام خستگى مفرط به مطرب خانه يهوديان مىرفتم ، و با شنيدن موسيقى رفع خستگى مىكردم ، آيا در شهر شما نيز هست ؟ گفتند : بلى ، گفت : پس همين امشب مىخواهم يك دسته از آن‌ها را حاضر كنى ، بالأخره مولوى سر اطاعت با تعظيم فرود مىآورد ، و در نتيجه مورد تحسين فوق العاده شمس قرار مىگيرد . » ( 2 ) البتّه موسيقى در عزا هم نواخته مىشود ، قصّه معلّم ثانى « فارابى » مشهور است كه : خندانيد و گريانيد و خوابانيد در يك مجلس ، و همه در حال خواب بودند كه از مجلس بيرون رفت ( 3 ) ، و اين كار را با يك آلت موسيقى انجام داد بواسطه تغيير تركيب ، و ظاهراً نواختن بوده بدون خواندن .
و در شرح احوال « صلاح الدين زركوب » چنين آمده است : مولانا در حوالى بازار زركوبان مىگذشت ، آواز « ضرب » ايشان به گوش او رسيد و به چرخش درآمد ( 4 ) ، سپس صلاح الدين به الهام دريافت ، آمد و سر در قدم مولانا نهاد ، و همين مراسم را مولوى نيز در تشييع پيكر صلاح الدين به عمل آورد . ( 5 )

1 - شرح مثنوى فروزانفر ، 7 . 2 - نى نواز اوّل ، 120 . 3 - به كتاب الكنى و الألقاب محدّث قمى ج 3 ، ص 4 و 5 در ترجمه فارابى مراجعه كنيد . 4 - چرخش عبارت از عادت صوفيان در مراسم ويژه آنان است . 5 - خيراتيّة ج 1 / 334 به نقل از نفحات الانس .

316